Scan (12)

432 Cz. II.: XII. Wzoiy wpływu

Podczas gdy pierwsza klasyfikacja odnosiła się do kolejnych faz w cyklu wpływu, drugiej dokonano na podstawie rodzaju orientacji¹ osób wywierających wpływ ze względu na lokalne i szersze struktury społeczne. W pierwszej podkreślano pozycję jednostki w strukturze wpływu, w drugiej - podstawy wpływu oraz sposoby, jakimi wpływ ów był wywierany.

Wprowadzenie pojęć osób wywierających wpływ o orientacji lokalnej i kosmopolitycznej pozwoliło natychmiast na ujawnienie wielu nowych prawidłowości. ,,Te same’' dane nabrały zupełnie nowej wartości, kiedy przeanalizowano je ponowmie w nowych kategoriach pojęciowych. Fakty, dla których nie można było znaleźć odpowiedniego miejsca w pierwotnej analizie, nabiały obeciuć doniosłego, krytycznego znaczenia. Odmienne wzory karier zawodowych ludzi wywierających wpływ (czy powstały one przede wszystkim w obrębie Rovere, czy też - zapoczątkowane gdzie indziej - zostały uzupełnione w tym mieście) stały się integralną częścią drugiej analizy, podczas gdy w pierwszej stanowiły wyłącznie „interesujące”, acz marginesowe informacje. Tak na pozór różnorodne sprawy, jak ruchliwość przestrzenna, uczestnictwo w układach kontaktów społecznych i w rozmaitych stowarzyszeniach, przekształcanie się wpływu potencjalnego w realizowany, wzory zachowań wobec środków masowego komunikowania - wszystko to okazało się odzwierciedleniem owych podstawowych orientacji obejmujących, z jednej strony, wyłączne niemal zainteresowanie terytorium lokalnym, z drugiej zaś, dominujące zainteresowanie szerokim światem zewnętrznym.

W powyższym wstępie do właściwej części sprawozdania z badań zwróciliśmy uwagę na dwie kwestie natury metodologicznej. Pokazaliśmy, po pierwsze, że badanie empiryczne skoncentrowane początkowo na wąsko ujętej problematyce doprowadziło do znacznie szerzej zakrojonej analizy związanej z socjologiczną teorią wzorów wpływu. Po drugie, dokonaliśmy przeglądu warunków skłaniających do zmodyfikowania aparatury pojęciowej, która doprowadziła z kolei do ponownego uporządkowania faktów w spójne wzory i prawidłowości. Po tym krótkim wprowadzeniu jesteśmy obecnie przygotowani do merytorycznego opisu dwu zasadniczo odmiennych typów- osób wywierających wpływ oraz właściwych im wzorów zachowań związanych z odbiorem przekazów informacji masowej.

Typy osób wywierających wpływ.

Typ lokalny i kosmopolityczny

Terminy „lokalny” i „kosmopolityczny”² nie odnoszą się oczywiście do obsiani, na którym wpływ jest wywierany. Oba typy osób wywierających wpływ działają nie-mai wyłącznie w obrębie społeczności lokalnej. W Rovere mieszka zaledwie kilka osób mających zwolenników poza tą społecznością³.

Podstawowe kryterium rozróżnienia tych dwu typów osób wpływowych stanowi ich orientacja względem Rovere. Zainteresowania osób o nastawieniu lokalnym są w przeważającej mierze ograniczone do tej właśnie społeczności. Zajęci problemami lokalnymi, poświęcają bardzo niewiele uwagi szerszemu społeczeństwu, wydarzeniom na forum krajowym i międzynarodowym. Mówiąc ściśle - to ludzie zaściankowi.

Inaczej rzecz się ma z kosmopolitami. Rovere interesuje ich w pewnym stopniu i muszą, naturalnie, utrzymywać minimum stosunków w tej społeczności, ponieważ także uni właśnie Lam wywiciają swe wpływy. Są jeunak również zorientowani na świat zewnętrzny, wychodzący poza Rovere i uważają się za integralną część tego świata. Mieszkają w Rovere, lecz żyją w Wielkim Społeczeństwie.

Na podstawie danych przedstawiających nastawienie respondentów wobec społeczności Rovere, trzech niezależnie oceniających sędziów uznało, że spośród trzydziestu ankietowanych osób wywierających wpływ czternaście można uznać za reprezentujące typ „kosmopolityczny”, szesnaście zaś - „lokalny”⁴.

Orientacje te znajdowały wyraz w najrozmaitszych sytuacjach. Na przykład: ąuasi--projekcyjne pytanie: „Czy bardzo niepokoją cię wiadomości o bieżących wydarzeniach politycznych?” (była to jesień 1943 roku i „wiadomości” dotyczyły przede wszystkim wojny), miało skłonić respondentów do wyrażenia swego stanowiska. Uzyskane odpowiedzi, zwykle dosyć obszerne, dały się z łatwością zaklasyfikować wedle dominujących zainteresowań osób wywierających wpływ. Jeden zespół komentarzy dotyczył problematyki ogólnokrajowej i międzynarodowej. Respondenci wyrażali w nich zainteresowanie trudnościami, jakie będą towarzyszyć powstaniu usta-

1

   Pojęcie „orientacja” wymaga kilku słów wyjas'nienia. Orientacja społeczna różni się od roli społecznej. Rola odnosi się do sposobu, w jaki realizowane są w praktyce obowiązki wynikające z zajmowania określonej pozycji społecznej. Orientacja - tak, jak ją tutaj rozumiemy - dotyczy dominującego wątku, który tkwi u podstaw zespołu ról społecznych pełnionych przez jednostkę. Jest to (widoczny lub ukryty) wątek znajdujący odzwierciedlenie we wszystkich zespołach ról społecznych, w jakie uwikłana jest jednostka.

2

który stosuje je w tłumaczeniu dobrze znanego rozróżnienia Tónniesa (por. Gemeinschaft und Gesells-chaft, Leipzig 1887 i artykuł Wspólnota i społeczeństwo jako typy więzi międzyludzkich, tłum. D. Niklas, w: Elementy teorii socjologicznych. Materiały do dziejów współczesnej socjologii zachodniej, wyb. W. Derczyński, A. Jasińska-Kania, J. Szacki, Warszawa 1975, s. 46-66) Gemeinschaft - lokalistyczny

3

Gesellschaft - kosmopolityczny. Oczytany socjologicznie czytelnik rozpozna to samo w zasadzie rozróżnienie - choć inaczej ujęte terminologicznie - w pracach Simmła, Cooleya, Webera, Durkheima. Chociaż terminy te są zazwyczaj używane w odniesieniu do typów organizacji społecznej i społecznych stosunków, zostały tutaj zastosowane do materiałów empirycznych dotyczących typów osób wpływowych. Zwięzły przegląd pokrewnych pojęć w literaturze socjologicznej znajdzie czytelnik w pracy L. von Wiesego i H. Beckera Systematic Sociology, New York 1932, zwłaszcza s. 223 i przypis na s. 226.

¹    Pojęcie osób wpływowych zostało zastosowane w badaniach nad strukturą wpływu w dzielnicy podmiejskiej, w której mieszkali ludzie o znaczeniu i wpływach o krajowym zasięgu. Jak stwierdzają autorzy badań (K. P. Adler, D. Bobrow Interest and influence inforeign ajfairs, „Public Opinion Quar-terly” 1956, 20, s. 89-101): „Nie może więc dziwić, że cechy osobowościowe owych «osób wpływo-wych» różniły się od cech posiadanych przez zajmujących niższą pozycję ludzi wpływowych o orientacji kosmopolitycznej w Rovere”. Patrz także F. Hunter Power Structure: A Study of Decision-Makers, Chapel Hill 1953.

4

   Takiej całkowitej zgodności ocen nie można, oczywiście, oczekiwać w większych liczebnie próbach. Dla naszej garstki przypadków syndromy: lokalny i kosmopolityczny były jednak tak wyraźnie zarysowane, że „diagnozy” te nie pozostawiały właściwie żadnych wątpliwości. W obszerniejszej analizie tego rodzaju należałoby zastosować kryteria bardziej sformalizowane (wedle wskazówek przedstawionych dalej w tym rozdziale) oraz wprowadzić typ pośredni pomiędzy biegunem lokalnym a kosmopolitycznym.