Scan (23)

454 Cz. II.: XII. Wzory wpływu

Wszystko to wskazuje na potrzebę uściślenia terminów, takich jak „ludzie wpływowi” czy „przywódcy opinii”. Jednostka może być uważana za osobę wpływową, mając wielu stronników w jednej dziedzinie działalności albo też dlatego, iż ma nielicznych zwolenników w wielu rozmaitych dziedzinach. W dalszych badaniach dotyczących wzorów wpływu trzeba wyodrębnić osoby wpływowe monomorficzne i polimorficzne. umiejscowić je w lokalnej strukturze społecznej oraz ustalić dynamikę przechodzenia od jednego typu do drugiego.

Pozostaje nam sformułowanie ostatniej sugestii dla przyszłych badań nad strukturą wpływu w społeczności lokalnej. Nasze badanie pilotażowe wskazuje bowiem wyraźnie (co potwierdza także studium w Southtown), że takie kryteria formaine. jak wykształcenie, dochód, przynależność organizacyjna, liczba wzmianek w miejscowych gazetach i tak dalej¹ nie dostarczają trafnych wskaźników, pozwalających na wyodrębnienie osób wywierających istotny wpływ na innych ludzi. Niezbędne jest przeprowadzenie systematycznych wywiadów oraz bezpośrednia obserwacja. Inaczej mówiąc, pozycja jednostki w rozmaitych hierarchiach bogactwa władzy i klasy nie determinuje jej pozycji w lokalnej strukturze wpływu.

Uzupełnienie. Wstępne ujęcie wpływu

W naszych badaniach poświęconych wąskiej problematyce wpływu między ludźmi nie zajmowaliśmy się wpływem społecznym w ogólności. Wpływ wywierany przez jednych ludzi na innych odnosi się do bezpośrednich interakcji jednostek o tyle, o ile kształtuje przyszłe zachowania i postawy uczestników (jako taki różni się od wpływu wywieranego bez takich interakcji)².

Strategiczne znaczenie pojęcia „wpływ” w naukach społecznych staje się ostatnio coraz bardziej oczywiste. Spośród wielu przeprowadzonych niedawno analiz tego pojęcia wybrałem analizę dokonaną przez Jamesa G. Marcha³, która - chociaż wstępna - stanowi zdecydowany krok naprzód. Wpływ definiowany jest przez Marcha w terminach odpowiadających przedstawionemu wyżej ujęciu jako „wywołujący zmianę w stanie organizmu różną od przewidywanej”. Jest to szczególny przypadek przyczy-nowości wyraźnie z nią niewspółmierny. Jak jednak wskazuje autor, możemy wyodrębnić przypadki zachowań, które wystąpiły na skutek działania wpływu i które mimo to można przewidzieć na podstawie informacji o stanie danej osoby. (March preferuje sformułowanie „stan indywidualnego organizmu”. Dla socjologa organizm jest pod pewnymi względami pojęciem ogólniejszym niż osoba, obejmuje bowiem właściwości biologiczne i inne cechy o charakterze niespołecznym, pod innymi natomiast względami jest pojęciem mniej ogólnym, nie obejmuje bowiem zwykle pozycji społecznej i społecznych stosunków osoby). March proponując takie ujęcie, czyni doniosłe spostrzeżenie: „Chociaż często udaje się ustalić fakt wystąpienia wpływu, jest niezwykle trudno ustalić fakt, że wpływu takiego nie było. Po części z tej właśnie przyczyny należy odróżnić stosunek wpływu zachodzący między dwoma wydarzeniami (na przykład A głosuje «tak», B głosuje «nie») od stosunku wpływu między dwiema jednostkami (na przykład A, B)”⁴.

Koncepcje te są dla autora podstawą do oceny wartości i ograniczeń istniejących obecnie metod pomiaru wpływu. Choć kwestia ta nie wymaga tutaj szczegółowej analizy, warto zwrócić uwagę na ogólny wniosek Marcha, że metody owe stosuje się zwykle ad hoc\ ciągle jeszcze nie zostały one wywiedzione teoretycznie i znormalizowane. W konkluzji powiada on: „Jest rzeczą zdumiewającą (choć prawdziwą), że pomimo faktu, iż w użyciu znajduje się obecnie wiele rozmaitych metod pomiaru wpływu, nie jest bynajmniej jasne, w jakich warunkach dają one porównywalne odpowiedzi. Można oczywiście, choć zwykle bez większego pożytku, zdefiniować pojęcie przez wskazanie metody pomiaru [która nie została wywiedziona z zespołu systematycznych idei dotyczących treści owego pojęcia - R.K.M.], lecz przy braku wiedzy o występujących współzależnościach nie można definiować tego samego pojęcia, wskazując na rozmaite metody pomiaru. Tymczasem tak właśnie wygląda obecna sytuacja w dziedzinie pomiaru wpływu. W literaturze przedmiotu można znaleźć zaledwie kilka poważnych prób powiązania formalnych definicji wpływu z metodami pomiaru bądź też z podstawowymi nurtami teorii społecznej”⁵.

Spostrzeżenie Marcha jest trafne, a co równie ważne - pożyteczne, konkretyzuje bowiem naszą niewiedzę z zakresu metod pomiaru związanych z pojęciem wpływu. Jak zaś wskazuje historia myśli (zarówno ta wielka, jak i mała), konkretne wskazanie obszarów niewiedzy stanowi często pierwszy krok w kierunku zastąpienia jej znajomością rzeczy.

Problematyka wpływu była częściej podejmowana w rozważaniach nad stratyfikacją społeczną, aniżeli stanowiła przedmiot systematycznej analizy socjologicznej. Przyczyny takiej sytuacji są dosyć oczywiste. Wpływ zakłada bowiem asymetryczną zależność społeczną-, w odniesieniu do wszelkich zachowań i postaw mamy do czynienia z osobą wywierającą wpływ i taką, która mu podlega. Rzecz jasna, często występuje również wpływ wzajemny. Lecz nawet w takich wypadkach siła wpływu działającego w obu kierunkach jest rzadko tylko taka sama i rzadko wpływ ten wywie-

Wpływ wywierany przez środki masowego komunikowania jest niewątpliwie różny od wpływu wywieranego przez ludzi na siebie nawzajem. Na przykład ani w Rovere, ani w Southtown redaktor lokalnej gazety nie został wymieniony wśród osób wywierających znaczny wpływ osobisty na innych ludzi.

Posłużyłem się tutaj zmodyfikowanym nieco sformułowaniem H. Goldhamera i E. A. Shilsa z pracy Types of power and status „American Journal of Sociology” 1939, 45, s. 171—182. Przyczyny owej modyfikacji zostaną wyjas'nione niebawem. Nacisk, jaki kładę na przyszłe zachowania i postawy, jest zrozumiały. Gdyby „wpływ” odnosił się do wszelkich zmian zachowań, byłby w zasadzie identyczny z „interakcją społeczną”, ponieważ wszelka interakcja wpływa (nawet minimalnie) na zachowanie. Zachowanie człowieka samotnego jest inne niż jego zachowanie w obecności innych ludzi.

J. G. March An Introduction to the theoiy and measurement of influence. „The American Politi-cal Science Review” 1955, 49, s. 431-451. March czerpie w dużej mierze z prac H. A. Simona, m.in. z jego Notes on the observation and measurement of political power, „Journal of Politics” 1953, 15. s. 500-516. Patrz także L. Festinger, H. B. Gerard, B. Hymovitch, H. H. Kelley. B. Raven The influence process in the presence of extreme deviates, „Humań Relations” 1952, 5, s. 327-346.

J. G. March An introduction to the theory, s. 135.

Ibid., s. 450-451.