0044

Systemy polityczne współczesnego świata

mierzonych efektów działań ekipy rządzącej lub jej nieudolności - pojawia się, choćby ograniczona, możliwość ekspresji niezadowolenia społecznego i postawienia żądania zmiany reguł politycznej gry. Innymi słowy, autorytaryzm nieskonsolidowany dopuszcza istnienie ograniczonej opozycji, choć rozwiązania instytucjonalne stoją na straży tego, by nie doszła ona do władzy. Klasycznymi przykładami będą tu i fran-kistowska Hiszpania od połowy lat 60., i Portugalia z okresu „wiosny politycznej", tj. po nominacji M. Caetano na stanowisko szefa rządu, i Polska w latach 1980-1981 oraz po 1986 r., i ZSRR od momentu objęcia funkcji sekretarza generalnego KPZR przez M. Gorbaczowa, i Węgry pod koniec lat 80. We wszystkich tych krajach proces demokratyzacji został w końcu uruchomiony, ale przykładem autorytaryzmu ułomnego jest również Algieria, w której efektu tego nie udało się dotychczas osiągnąć.

Teoretycy analizujący proces przejścia Hiszpanii od autorytaryzmu do demokracji, podkreślają fakt, że istotnym ułatwieniem pokojowej ewolucji politycznej był charakter reżimu frankistowskiego w ostatniej fazie jego istnienia. Juan Linz akcentuje zwłaszcza rolę ograniczonego pluralizmu (istnienie i rozwój społeczeństwa obywatelskiego), niejednolitość ideologiczną ruchu politycznego stanowiącego społeczne zaplecze dyktatora oraz zjawisko tzw. semiopozycji, którą stanowią grupy polityków krytycznych wobec reżimu, ale nie podważających jego podstaw i nie kwestionujących jego legitymizacji. Zdaniem J. Linza, semiopozycja przypomina nieco „opozycję w koalicji rządzącej”, występującą w krajach demokratycznych, różniąc się jednak od tej ostatniej tym, że nie ponosi odpowiedzialności przed obywatelami. Jak wskazuje przykład Hiszpanii - a także, przy zachowaniu wszystkich proporcji, ZSRR, Polski i Węgier - działalność semiopozycji może stworzyć sprzyjające warunki do uruchomienia procesu demokratyzacji bez uciekania się do krwawego bądź bezkrwawego przewrotu politycznego. Z drugiej strony liberalizacja nie zawsze prowadzi bezpośrednio do upadku autorytaryzmu, czego dowodzi przykład Polski. Po bezprecedensowym wmontowaniu w system polityczny w 1980 r. niezależnych od komunistycznej partii związków zawodowych nastąpiła reakcja władz w postaci wprowadzenia stanu wojennego, oznaczającego nie tylko zmasowaną represję wobec opozycji, ale także pozbawienie wpływu politycznego tych zwolenników liberalizacji, którzy tworzyli polską „semiopozycję”. Ponowna liberalizacja reżimu nastąpi dopiero kilka lat później, a jej umowny próg wyznaczy decyzja o zwolnieniu więźniów politycznych, podjęta jesienią 1986 r.

Liberalizacja autorytaryzmu, polegająca na rozszerzeniu zakresu swobód obywatelskich (w tym zwłaszcza swobody wypowiedzi) oraz na stworzeniu limitowanych możliwości organizowania się dla celów politycznych, nie jest równoznaczna z roz-