007(1) 2

€

Właśnie, język... W .Jugosławii nie ma ogólnonarodowego języka o nazwie jugosłowiański — jak błędnie sądzi wielu Polaków! W Jugosławii obowiązują trzy języki słowiańskie: serbsko-chorwac.ki, który jednak rozróżnia dwa warianty — serbski i chorwacki, słoweński i macedoński. W Jugosławii mówi się również innymi niesłowiańskimi językami: po albańsku, turecku i węgiersku. Ludność posługująca się tymi językami stanowi mniejszości narodowe.

Dzisiejsza Jugosławia — niszczona zaciekłą wojną domową — składa się z sześciu republik, posiadających większą lub mniejszą niepodległość, oraz dwóch okręgów autonomiczny cli. Są to: Serbia, Chorwacja, Bośnia i Hercegowina, Czarnogóra, Macedonia, Słowenia (praktycznie oddzielne już państwo) oraz Wojwodina i Kosowo, będące częścią Serbii. Na terenie Woj-wodiny mieszka wielu Węgrów, a mieszkańcami Kosowa, prócz Serbów, są Albańczycy z własną odmienną kulturą, folklorem i językiem.

2. Pogmatwane dzieje

Aby zrozumieć współczesną Jugosławię, musimy sięgnąć do jej historii.

Otóż od wczesnego Średniowiecza przebiega przez terytorium obecnej Jugosławii główna europejska linia podziału kulturowego pomiędzy strefą wpływów łacińskich — Rzymu i wpływów wschodnich — Bizancjum. Granica ta do dziś jest widoczna bardzo wyraźnie. Istnieją duże różnice między takimi republikami, jak Chorwacja i Słowenia z jednej strony, które od wieków zaliczane są do łacińskiego obszaru kulturowego, a Serbia, Macedonia i Czarnogóra z drugiej, które należały niegdyś do strefy bizantyjskiej. Po serbsko-chorwacku pisze się w Serbii cyrylicą, w Chorwacji zaś — alfabetem łacińskim.

Różnice tkwią również głęboko w mentalności narodów Jugosławii, w ich tradycjach i obyczajach. Ogromna część Jugosławii była przez wiele wieków pod okupacją turecką, która wycisnęła bardzo mocne piętno, szczególnie na Bośni i Hercegowinie, Macedonii oraz południowej Serbii.

Największą republiką jest Serbia, w której skład wchodzą oba okręgi autonomiczne, Wojwodina i Kosowo. Stolicą Serbii i jednocześnie stolicą Jugosławii jest Belgrad.

Drugą z kolei co do znaczenia i wielkości jest Chorwacja (stolica Zagrzeb), obejmująca niemal całą zachodnią część Jugosławii oraz większą część wybrzeża Adriatyku.

Trzecia republika to Słowenia ze stolicą w Ljubljanie. Słoweńcy posługują się językiem słoweńskim, dość znacznie różniącym się od serbsko-chorwackiego. Słowenia ma najstarszą przeszłość historyczną.

<r

Pierwsze państwo istniało tam już w VII i VIII wieku. Ciekawostka: polski kronikarz Wincenty Kadłubek wywodzi ze Słowenii, zwanej podówczas Karyntią, pochodzenie legendarnego władcy Kraka — założyciela Krakowa. Wkrótce Słowenia straciła niepodległość, gdyż opanowały ją plemiona Awarów i Bawarów. W XIV w. dostała się pod panowanie dynastii Habsburgów i włączona została do Austrii. Aż do I wojny światowej była wraz z Chorwacją i Bośnią częścią monarchii Habsburgów. Słowenia jest najbogatszą republiką Jugosławii. Już przed II wojną światową była krajem przemysłowo rozwiniętym, a obecnie jej poziom gospodarczy porównuje się z poziomem północnych Włoch i Austrii.

Po pierwszej wojnie światowej utworzono państwo, zwane do 1929 r. Królestwem Serbów, Chorwatów i Słoweńców. Dopiero w 1929 r. wprowadzono nazwę Jugosławia.

Kolejna republika to Macedonia (stolica Skopje), która miała bardzo skomplikowaną historię. Właściwie nie istniało niezależne państwo macedońskie. Jedni Macedończycy uważali się. za Serbów, inni za Bułgarów, jeszcze inni za Greków. W 1903 r. wybuchło w Macedonii pierwsze narodowe powstanie przeciwko Turkom. W jego rezultacie utworzona została malutka Republika Kruszewska niedaleko miejscowości Kruszewo.

Najmniejszą ze wszystkich republik jest Czarnogóra (stolica Titograd), która najwcześniej wyzwoliła się spod panowania tureckiego. Zaczątki niepodległej Czarnogóry powstały w końcu XVIII wieku. Czarnogóra była państewkiem malutkim, za to bardzo wojowniczym i bardzo aktywnym politycznie. Czarnogórcy prowadzili przez cały prawie XIX wiek wojnę przeciwko Turkom, poszerzając swe granice.

Najbardziej złożona sytuacja panuje w republice Bośni i Hercegowiny. Otóż jest to republika, która praktycznie nie ma własnego narodu. Mieszkają w niej przedstawiciele trzech narodów, nie licząc mniejszości narodowych. Najwięcej jest Muzułmanów (Jugosłowian wyznających islam). W tym wypadku wyodrębnia ich nie tylko religia, są oni traktowani jako odrębny na.-ród muzułmański. Po jednej z wojen turecko-austriackich zarząd nad Bośnią i Hercegowiną przejęła monarchia habsburska, która wpierw utworzyła tam prowincję pod zarządem wojskowym, a w 1908 r. formalnie włączyła ją do Austro-Węgier. Stolicą Bośni i Hercegowiny jest Sarajewo, znane z zamachu na austriackiego następcę tronu Ferdynanda, które to zabójstwo stało się pretekstem do wybuchu I wojny światowej. Po tej wojnie Bośnia i Hercegowina weszły w skład Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców.

W 1941 r. wojska hitlerowskie wraz z faszystowskimi Włochami napadły na Jugosławię. Po krwawych bojach partyzanci jugosłowiańscy pod dowódz-

119