0243

Władza ustawodawcza

dostępną areną konfrontacji różnych poglądów i idei politycznych. W rezultacie długotrwałego procesu parlamenty skonsolidowanych demokracji stały się jednym z miejsc publicznej debaty, prowadzącej do podejmowania wiążących decyzji politycznych (w tym zwłaszcza rozstrzygnięć o finansach publicznych), o których treści przesądza istniejąca w danym momencie konfiguracja polityczna, będąca rozstrzygnięciem rywalizacji o głosy wyborców, jaką toczą między sobą partie polityczne. Trzeba bowiem pamiętać, że decyzje parlamentarne mogą być efektem uzgodnień między partią (koalicją) rządzącą a opozycją bądź też prostą funkcją arytmetycznego układu sił. Również i to, który z tych dwóch wzorców rywalizacji politycznej uzyska przewagę w praktyce, ma istotny wpływ na faktyczne polityczne znaczenie parlamentu.

Analizując tę kwestię, koncentrujemy się przede wszystkim na tym, jakie funkcje spełnia parlament w danym systemie politycznym. Można je rozpatrywać przez pryzmat uregulowań prawnych (płaszczyzna normatywna) lub faktycznych działań politycznych (płaszczyzna empiryczna). Rozpatrując funkcje parlamentów od strony normatywnej, napotykamy przede wszystkim klasyczny, powszechnie stosowany w prawoznawstwie schemat, wedle którego podstawowymi kierunkami ich działania są ustawodawstwo, kontrola i kreacja rządu. Podstawą zróżnicowania parlamentów jest przyznany im prawem zakres kompetencji. Konstytucje, powierzając parlamentom władzę ustawodawczą, wyposażają je tym samym w prawo podejmowania decyzji o określonej mocy prawnej (ustawy plasują się bowiem - prócz konstytucji - najwyżej w hierarchii aktów prawnych). Do niezbywalnych uprawnień parlamentu należy zwłaszcza prawo uchwalania budżetu oraz ustanawiania podatków, dające większości parlamentarnej możliwość kształtowania wewnętrznej polityki państwa. Niekiedy - jak w Wielkiej Brytanii - decyzje podjęte przez większość parlamentarną są ostateczne i niepodważalne; w niektórych przypadkach mogą być one zakwestionowane przez władzę wykonawczą wyposażoną w prawo weta (jak np. we Francji czy USA) bądź przez opozycję kwestionującą ich zgodność z konstytucją (możliwość taka występuje np. w Niemczech, Austrii, Hiszpanii czy Turcji). Uchwalanie aktów o mocy ustawy może być wyłączną domeną parlamentu bądź uprawnieniem dzielonym z władzą wykonawczą (V Republika we Francji). Suwerenność parlamentu - z punktu widzenia funkcji ustawodawczej - najpełniej podkreśla model brytyjski, choć w praktyce stanowisko większości parlamentarnej jest odzwierciedleniem stanowiska gabinetu. Jednak niezależnie od tego, jaki jest zakres kompetencji parlamentu, spełnianie przezeń funkcji legislacyjnej oznacza skomplikowany i rozciągnięty w czasie proces uzgodnień pomiędzy różnymi podmiotami polityki:

239