0283

przebywających przez długi okres w stanie nieważkości lub zmniejszonej ważkości (niestety, dotychczasowe obserwacje są jeszcze zbyt krótkotrwałe).

Badania nad wpływem wielotygodniowego lub wielomiesięcznego działania przyspieszenia dośrodkowego o wartości kilku g na zwierzętach doświadczalnych (stosunkowo dawno prowadzono takie badania na roślinach) nie dały dotychczas zgodnych wyników. Początkowe prace wskazywały m. in., że długość życia zwierząt w tych warunkach zmniejszała się ze wzrostem wartości przyspieszenia. Dochodziło też do zahamowania wzrostu, zmian w układzie kostnym i mięśniowym o charakterze adaptacyjnym oraz do innych objawów. Gdyby założyć, że słuszna jest ekstrapolacja do warunków zmniejszonego natężenia pola grawitacyjnego (jak np. na Księżycu) czy też do nieważkości, to można by oczekiwać wówczas przedłużenia życia w stosunku do normalnej długości oraz osiągnięcia wyższego wzrostu. Jednakże pewne późniejsze badania dały niektóre wyniki odmienne, zwłaszcza jeśli chodzi o wpływ na długość życia. Być może, że niezgodności te wywołane są dodatkowymi czynnikami, np. wpływem przyspieszeń kątowych.

15.2.4. Nieważkość

W stanie nieważkości zachodzą różne zjawiska fizyczne, jakich nie obserwujemy w normalnych warunkach. Zwłaszcza dużą rolę odgrywają siły międzycząsteczkowe (np. swobodna powierzchnia cieczy poza naczyniem przyjmuje kształt kulisty). Człowiek doznaje wielu wrażeń subiektywnych i zaburzeń orientacji, lecz organizm jego adaptuje się do nieważkości. W odciążonym szkielecie stwierdza się odwapnienie. Również układ krążenia dostosowuje się w krótkim czasie do zmienionych warunków, lecz po powrocie naziemię wymaga on dłuższej adaptacji dla uzyskania sprawności posiadanej przed lotem kosmicznym. Odpowiedni trening i ćwiczenia fizyczne w czasie lotu w dużym stopniu zapobiegają tym zmianom w układzie krążenia. Trawienie w stanie nieważkości przebiega bez istotnych zaburzeń, oczywiście musi być zmieniony sam sposób przyjmowania pokarmów: ssanie płynów z zamkniętych pojenuiików, spożywanie pokarmów o konsystencji gęstych syropów lub w porcjach, w postaci jednorazowych niekruszących się kęsów (ze względu na niebezpieczeństwo dostania się do dróg oddechowych unoszących się swobodnie stałych cząstek).

\

15.3. Wpływ zmienionego ciśnienia

Wprowadzenie. Z działaniem zmienionego ciśnienia spotyka się człowiek coraz częściej, zarówno w warunkach naturalnych, jak i w sztucznie stworzonych. W poznaniu wpływu ciśnienia na organizm dużą rolę odegrały badania przeprowadzone w komorach ciśnieniowych.

Zmienione ciśnienie środowiska zewnętrznego wywiera na człowieka działanie mechaniczne oraz biochemiczne.

Działanie mechaniczne (fizyczne). Występuje ono przy zmianach (zwłaszcza szybkich) ciśnienia w otoczeniu, nic zachodzi natomiast, gdy podwyższone lub obniżone ciśnienie utrzymuje się przez dłuższy czas na pewnym ustalonym poziomie. Zwyżki lub spadki ciśnienia w otoczeniu powodują w organizmie odpowiednie zmiany, określone prawem Boyle’a-Mariotte'a, jak sprężanie lub rozprężanie gazów zawartych w zamkniętych przestrzeniach, np. w jelitach. Jednak ze względu na właściwości mechaniczne tkanek otaczają-

289

19 — Podstawy biofizyki