1 1614(1)

2.3. Zdolności i kompetencje wyznaczające profesjonalizm diagnosty

Diagnosta powinien kształtować w sobie różne zdolności, które po magają w prowadzeniu rozmowy z podmiotami badania, budują kontakt lub eliminują jego zakłócenia, czyli:

-podążanie za klientem - umiejętność wsłuchiwania się w znaczę-: I nie słów badanego i podejmowanie jego wątków w dalszej rozmowie;

-    empatyczne reagowanie - komunikowanie, że rozumie się osobę badaną;

-    niezaborcza życzliwość - akceptacja badanego z zachowaniem jego wolności i szacunek dla jego wątpliwości;

-    otwartość - zdolność mówienia o sobie we właściwy sposób i we właściwym miejscu rozmowy;

-    konkretność - uwaga i dopytywanie o konkret, „trzymanie się ziemi”;

-koncentracja na „tu i teraz” - skupienie się na sytuacji i kontakcie diagnostycznym celem eliminowania jego zakłóceń (Sztander 1999).

Diagnosta powinien też rozwijać w sobie umiejętności związane ze sposobami reagowania w kontakcie diagnostycznym, który w diagnozie otwartej stanowi zarazem proces terapeutyczny. Stosowanie powyższych zdolności ułatwiają wyróżnione przez Carla G. Rogersa (1991; ' Johnson 1992; Sztander 1999) reakcje:

-    reakcja badawcza - jej funkcję stanowi dalsza eksploracja szerJ I szego obszaru życiowego, rozwijanie tematu i rozmowy, związanej

z sytuacją życiową lub problemową: diagnosta poszukuje dalszych informacji według pewnego planu;

-    interpretacja - reakcja diagnosty, której funkcję stanowi zmiana czy próba odnalezienia innej perspektywy widzenia i myślenia badanego o swojej sytuacji życiowej lub problemie w kategoriach poznawczych proponowanych przez diagnostę, co nie stanowi próby ich narzucenia, ale dania pod rozwagę;

-    konfrontacja - stanowi reakcję służącą dostrzeganiu przez badanego faktów z jego życia ważnych z punktu widzenia jego rozwoju, bez stosowania mechanizmów obronnych, co jest konieczne dla zapoci

czapkowania procesu zmiany; jednakże reakcja ta może być stosowa-na jedynie wówczas, gdy diagnosta wykazuje pełną, choć zdrową, akceptację i empatię wobec osoby badanej;

-    reakcjo rozumiejąca, czyli inaczej parafraza - to powtórzenie rzez diaanostę własnymi słowami lego. co usłyszał od osoby badane)' występuje tu w funkcji potwierdzenia właściwego zrozumienia jej wypowiedzi i uważnego słuchania, co buduje zaufanie między podmiotami relacji diagnostycznej;

-    reakcja podsumowująca - podobna do poprzedniej, ale stosowana po dłuższej rozmowie dotyczącej jakiegoś obszaru treściowego po to, by przejść do następnego bloku tematycznego, ściśle wynikającego z poprzedniego etapu rozmowy;

-reakcja wspierająca lub inaczej podtrzymująca - występuje w funkcji wentylowania, uspokojenia osoby badanej, stłumienia intensywności jej przeżywania, pomagająca emocjonalnie zdystansować się od własnych, nierzadko bolesnych, doświadczeń po to, by badany mógł bez zakłóceń wykorzystywać swoje możliwości poznawczo--intelektualne;

-reakcja oceniająca - najczęściej występuje w kontaktach interpersonalnych w codziennym życiu, gdy oba podmioty próbują nieformalnie świadczyć sobie pomoc w sytuacjach problemowych, zaś w kontakcie diagnostyczno-terapeutycznym funkcja oceny może być powiązana jedynie z konfrontacją, która stanowi jedną z jej form, ale pozbawioną zgeneralizowanego wartościowania (in plus lub in minus) osoby badanej lub jej problemu.

2.4. Błędy i wadliwe nastawienia diagnosty

Wszystkie opisane wcześniej zdolności, kompetencje i umiejętno-^{SCI c}'^lr°nią diagnostę przed popełnianiem podstawowych błędów, wiążących się z kreowaniem nastawień zamykających proces diagnostyczny w obrębie stereotypowych schematów postrzegania rzeczywi-*^tHsci, które nieuchronnie pojawiają się w procesie poznawania, np. !_ ^a P^ostawy, błąd maski, błąd sędziego, błąd negatywnego ukierun-^ania diagnozy, błąd niełączenia wiedzy teoretycznej z doświadcze-

43