100 91

44 K. Lasiinyski • Od idei do inlcgracji europejskiej

ezeństwa wewnętrznego i praw obywateli Konstytucja przewidywała powołanie „straży praw” podporządkowanej patriarchom. Narodowe straże praw', jako szkoły wojskowe, miałyby przygotowywać przyszłych obrońców ładu europejskiego. W razie niemożliwości zażegnania wewnętrznych sporów przez patriarchów, rozstrzygającą rolę miał spełniać Kongres, dysponujący europejskimi siłami zbrojnymi, używanymi tylko „do bronienia praw Europy i jej bezpieczeństwa" .

Konstytucja ustaliła (art. 73), iż co 10 lat będzie obchodzony w Europie poli-tyczno-religijny jubileusz ustanowienia praw europejskich z udziałem wszystkich patriarchów europejskich i wszystkich członków Kongresu. Podobne obrzędy miałyby odbywać się we wszystkich świątyniach wszelkich wyznań w Europie, „aby każdy z jej mieszkańców mógł mieć udział w powszechnej radości i sposobności podziękowania Bogu za opiekowanie się pokojem i szczęściem Europy” .

Jastrzębowski przygotował wizjonerski projekt konstytucji dla przyszłej, integrującej się Europy. Miała ona mieć ustrój parlamentarny, łączący razem samorządową strukturę wewnątrz narodów- europejskich oraz rozwinięte przymierze między tworzącymi ją narodami. Nowatorskie cechy jego projektu to przede wszystkim zagwarantowanie praw narodów w strukturze ustrojowo-politycznej przyszłej Europy oraz rozwinięty model parlamentaryzmu. Jastrzębowski przedstawił najbardziej rozwiniętą, w dziejach słowiańskiej myśli politycznej, wizję przyszłej Europy i pierwowzór późniejszych projektów- konstytucji dla Europy.

4.3. Idee integracyjne socjalistów, działaczy Młodej Europy i republikanów

Wiek XIX przyniósł wiele nowych idei integracji europejskiej. Głosili je zarówno pierwsi działacze socjalistyczni (Charles Fourier, Pierre Proud-hon, hr. Henry de Saint-Simon), członkowie organizacji Młoda Europa (Giuseppe Mazzini, Adam Mickiewicz, Victor Hugo) oraz działacze republikańscy (Carlo Cat-tango, Giuseppe Garibaldi. Jules Michclet). W XIX wieku rozwinęły się ruchy europejskie głoszące idee zjednoczeniowe, wzorowane na rozwiązaniach Stanów Zjednoczonych Ameryki. W tej sprawie aktywizow-ali się najbardziej działacze socjalistyczni, aktywiści Młodej Europy, a także anarchiści, słowianofiłe i pacyfiści. Autorami nowych projektów byli głównie działacze polityczni, filozofowie i pisarze polityczni, którzy współpracy władców europejskich przeciwstawiali idee jedności narodów- (ludów).

Na początku XIX wieku powstawały idee socjalizmu utopijnego, rodzące się pod wpływem rozwoju procesu przewrotu przemysłowego w Europie. Przemiany społeczne tworzyły nowe wartości i wywolyw-ały zapotrzebowanie na nowe idee ułożenia stosunków w skali europejskiej. Najbardziej rozwinięte idee integracyjne prezentował wówczas hrabia Claudc Hcnri dc Saint-Simon (1760-1825), filozof i znany publicysta polityczny, reformator i przez pewien czas „namiestnik naukowy” Napoleona Bonaparte. Wraz ze swym uczniem Auguslincm Thierry przedstawił w

tamte | 2,ł.

1814 r. uczestnikom Kongresu Wiedeńskiego broszurę zatytułowaną: O r eor ga-nizacji społeczeństwa europejskiego, czyli o konieczności i sposobach zespolenia tu d ów Europy w j e d n o ciało polityczne z zachowaniem przez każdy z nich niezależności narodowe /\ Przewidywał w niej, iż „Bez wątpienia nadejdzie taki czas, kiedy wszystkie ludy Europy zrozumieją, że przed przystąpieniem do załatwienia spraw narodowych należy uregulować sprawy ogólne; wówczas nieszczęścia zaczną się zmniejszać, niepokoje uciszą się a wojny wygasną”⁵®. Analizując treści wcześniejszych idei integracyjnych, de Saint-Simon doszedł do wniosku, że należy tworzyć zgromadzenie ludów Europy, przy zachowaniu niezależności poszczególnych narodów. Władze tego zgromadzenia powinny skupiać uwagę na interesach ogólnych i brać pod uwagę stan „opinii publicznej”⁵⁹.

De Saint-Simon zaproponował ludom Europy najwyższą władzę federacyjną w postaci ogólnoeuropejskiego Wielkiego Parlamentu „stojącego ponad wszystkimi rządami narodowymi” i władnego do rozstrzygania spraw między nimi⁶⁰. Parlament ten miał być dwuizbowy, złożony z Izby Deputowanych (na wzór Izby Gmin) i Izby Parów (na wzór Izby Lordów)⁶¹. Miał obradować pod przewodnictwem wybieranego króla - zwierzchnika całej Europy.

Wielki Parlament miał powstać na wzór parlamentów Francji i Wielkiej Brytanii. Skupiałby osoby światłe, dysponujące znajomością spraw ogólnych i odpowiednim majątkiem. Przewidywał utworzenie Izby Deputowanych, złożonej z 240 posłów, z takim wyliczeniem, aby każdy milion ludzi reprezentowało czterech przygotowanych przedstawicieli grup zawodowych: kupców, uczonych, administratorów i sędziów. Natomiast Izbę Parów, liczącą 20 członków, miał mianować król spośród osób, dysponujących odpowiednimi środkami finansowymi. Utworzony w powyższy sposób Wielki Parlament gwarantowałby poszanowanie praw narodów podległych w zakresie administracji, przemysłu, handlu, prawa, nauki i sztuki, a nawet moralności.

Federacyjne idee europejskie rozwinął również jeden z czołowych przedstawicieli anarchizmu europejskiego socjalista utopijny Pierre Joseph Proudhon (1809--1865). W traktacie O zasadach federalizmu (1863)przeciwstawiał federacyjną organizację kontynentalną centralizacji państw. Proponował przesunięcie uprawnień państw na szczebel gmin i postulował, by w przyszłej Europie tworzyć „rządy zgodnie z prawem rozdziału organów władzy”. Entuzjasta federacji europejskiej Denis de Rougemont od Proudhona wywodzi w wieku XX konieczność przenoszenia tradycyjnych uprawnień państwowych na władze regionalne *.

¹⁷ P. Pflimlin, R. Lcgrand-Lane, op. cii., s. 10.

⁵¹ Dc Saint-Simon, Dzida wybrane. T. II. Warszawa 1968, s. 82.

“ Tamże, s. 29.

⁴⁰ Tamże, s. 43.

^fil R. Voyenne, Histoir.e de l'idee europłenne. Paris 1964, s. 116-122.

^u D. de Rougemonl, Lisi otwarły do Europejczyków.op. ciL, s. 164-169; por. D. de Rougemont.