252 253 2

SYSTEMATYKA

Typ rozdziela się na dwa rzędy, podstawą podziału są pokrój ciała i morfologu układu rozrodczego.

Rząd: FiUspermoidea

Obejmuje gatunki o ciele nitkowato wydłużonym, mającym ryjek. Nie występują ani prącie i torebka nasienna ani pochwa. Plemniki o kształtach nitkowatych.

Rząd: Bursovaginoidea

Ciało krótkie. Na przodzie ciała parzyste narządy zmysłowe, w postaci orzęsionych wzgórków lub długich szc/eciniastych rzęsek. W układzie rozrodczym torebka nasienna i prącie.

FILOGENEZA SZCZĘKOGĘBYCH

Pokrewieństwo typu z innymi trójwarstwowcami jest dalekie od ustalenia. Typ został utworzony w 1956 r. i od tego czasu nie ustają dyskusje odnośnie do jego filogenezy, powstały bardzo rozbieżne poglądy. Przez niektórych systematyków szczękogębe uważane są za grupę spokrewnioną z wirkami, ze względu na podobieństwa ogólnomorfologiczne. Przez innych, z wrotkami i nicieniami, ze względu na posiadanie aparatu szczękowego, nawiązującego w budowie do podobych struktur u tych dwóch typów. Sporo systematyków uważa, że szczękogębe są spokrewnione z brzuchorzęskami, u których prymitywne gatunki mają naskórek komórkowy, a każda komórka zaopatrzona jest tylko w jedną rzęskę. Ponadto, u brzuchorzęsków, podobnie jak szczękogębych, występują szczeciniaste rzęski o charakterze zmysłowym. Bardzo nieliczni systematycy przyjmują, że typ spokrewniony jest z pierścienicami, ze względu na wykształcenie gardzieli, podobnie silnie umięśnionej, jak u wieloszczetów. Z wymienionych, najpowszechniej przyjęty jest pogląd, że szczękogębe są typem siostrzanym z wirkami. U prymitywnych wirków, podobnie jak u szczękogębych, układ nerwowy pozostaje w ścisłym kontakcie z naskórkiem, protonefrydia nie mają kanałów zbiorczych, naskórek jest orzęsiony, otwór gębowy występuje po stronie brzusznej, większość gatunków jest herma-frodytyczna. O ile nieznane jest pochodzenie szczękogębych, to ze względu na ich krańcowo wyspecjalizowany tryb życia, powszechnie przyjmuje się, że są najprawdopodobniej ślepą gałęzią drzewa rodowego trójwarstwowych (ryc. 294).

WTORNOJAMOWCE POZORNE — PSEUDOCOELOMATA

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Trójwarstwowce zaliczane do tej grupy mają obszerną pierwotną jamę dała wypełnioną płynem lub substancją galaretowatą. W płynie mogą występować luźne komórki mezodermalne (amebocyty, nefrocyty). Prócz tych komórek, u form wolno żyjących czy osiadłych (brzuchorzęsków, kielichowatych. patrz dalej) oraz gatunków pasożytniczych, może występować luźna tkanka me-zenchymatyczna, podobna do parenchymy, mającą za zadanie usztywnianie ciała, co jest wtedy cechą nabytą wtórnie.

Ryc. 102. Schematy ilustrujące rozwój mezodermy u wtórnojamowca pozornego. A — C — kolejne stadia; e — ektoderma, m — mezoderma. n — cndoderma. p — pseudoccl

Jama ciała u postaci dojrzałych rozwojowo odpowiada pierwotnej jamie ciała (blastocelowi). Przy czym, jak to już zostało podkreślone w rozdziale omawiającym ogólnie wielokomórkowce trójwarstwowe. blastocel u poszczególnych grup może mieć charakter pierwotny albo wtórny. Wtórny powstaje poprzez redukcję celomy. Niezależnie jak powstaje, przyjęło się określać jamę ciała u zwierząt należących do tej grupy jako pozorną jamę wtórną (pseudoccl), ponieważ jest obszerna, najczęściej wypełniona płynem i przez to naśladuje celomę. Pseudocel można z łatwością odróżnić od celomy, gdyż nie jest on ograniczony własnymi ścianami (por. ryc. 67B i C). Jest to obszerna przestrzeń pomiędzy mięśniami ściany ciała a endodermalnym jelitem, które podobnie jak u miąższniaków. nie ma własnych mięśni (ryc. 102C). U części wtómojamow-

263