481

472 Rośliny ze stanowisk naturalnych

Surowiec. Surowcem są ususzone wieloletnie kłącza okryte licznymi nasadami gałęziaków — Rhizoma Filicis FP III. Są to walcowate przeważnie nie przekrajane kłącza z widocznymi na powierzchni nasadami gałęziaków skośnie poucinanymi. Kłącze ma średnicę 2—3 cm, a wraz z nasadami gałęziaków 7—8 cm.

Surowiec ma barwę ciemnobrunatną, smak cierpkawodrapiący, zapach swoisty, słaby. Zawiera liczne ciała czynne, z których najważniejsze są: kwas filiksogarbnikowy, pochodne fłoroglucyny: kwas filiksowy, albaspi-dyna, kwas flawaspidowy i inne związki. Przełom kłącza musi być jasnozielony. Jeżeli przełom jest żółty lub brunatny oznacza to, że surowiec jest stary, zleżały lub niewłaściwie suszony. Taki surowiec jest bez wartości. Wilgotność — najwyżej 11%. Kłącze jest silnie trujące. Zapotrzebowanie dość duże. Zbiór przeprowadza się tylko na specjalne zamówienie.

Zastosowanie. W lecznictwie stosuje się kłącza jako lek czerwiogubny, szczególnie przeciwko tasiemcom. Bywa również stosowany u bydła przy zwalczaniu motylicy. Ze wzgęlu na dużą toksyczność może być stosowany tylko z przepisu lekarza.

Zbiór. Narecznica samcza jest w Plolsce bardzo wyniszczona z powodu rabunkowego zbioru. Ponieważ rozmnażanie jej przez zarodniki jest bardzo powolne, grozi tej roślinie niebezpieczeństwo całkowitego wyniszczenia, jeśli zbiór kłączy nie będzie należycie zorganizowany i przeprowadzony. Powinno się zbierać narecznicę tylko w tych miejscowościach, gdzie występuje ona w większych zbiorowiskach, wykopując przy tym tylko starsze rośliny a oszczędzając młodsze: Pod żadnym warunkiem nie wolno wykopywać wszystkich roślin, rosnących w danym punkcie, aby nie niszczyć stanowisk narecznicy. Kłącza paproci kopie się jesienią lub wczesną wiosną, przycina się liście przy nasadzie i oczyszcza dokładnie z łusek i korzeni, pozostawiając tylko wrzecionowate, grube kłącza, pokryte gałęzia-kami, które je otulają jakby okrywami; myć kłączy nie należy, suszyć w całości w temperaturze do 30—35°, nie krając jednorazowo wzdłuż na dwie połowy. Dobry, świeży surowiec musi mieć w przełomie barwę jasnozieloną. Po wysuszeniu należy starannie oczyścić szczotkami ryżowymi z łusek i ziemi, następnie sprawdzić, czy kłącza nie są wewnątrz zżółkłe lub zbrunatniałe i takie części, jako bezwartościowe, trzeba odciąć i odrzucić. Z 2,5 kg świeżych kłączy otrzymuje się około 1 kg suszu.

Opakowanie daje się szczelne, bez dostępu światła i powietrza; najlepiej nad tlenkiem wapnia, co pewien czas jednak należy surowiec kontrolować, przewietrzać. Przechował je się tylko rok, w dziale surowców trujących. Cechą dobrej jakości surowca jest jego zielona barwa w przełomie; barwa ta z biegiem czasu przechodzi w żółtą i brunatną. Taki surowiec jest bezwartościowy.