Atlas nieba 00 (54)

Nowe

Nie chodzi o nowe gwiazdy - jak mylnie sądzili nasi przodkowie - lecz o obiekty, których jasność wzrasta nagle o 7-16 wielkości gwiazdowych, a więc raptem poczynają świecić nawet milion razy jaśniej. Jednakże ich świetność jest bardzo nietrwała. W przypadku nowych powrotnych częściej dochodzi do względnie słabych rozbłysków. Do gwałtownego wzrostu jasności dochodzi najprawdopodobniej w trakcie bardzo krótkiej fazy rozwoju ciasnych gwiazd podwójnych.

Zamieszczamy wszystkie typowe i powrotne nowe jaśniejsze niż 8,25“ według katalogu gwiazd zmiennych. Podajemy też role wybuchu. Dla nowych powrotnych podanych jest więcej dat wybuchu. Atlas obejmuje nowe do roku 1984. Są one zaznaczone czarnymi krążkami o promieniu 1 mm.

Supernowe

Do jeszcze silniejszych wybuchów dochodzi w przypadku supernowych: moc gwiazdy wzrasta przynajmniej sto milionów razy. Zdarza się to zwłaszcza gwiazdom o szczególnie dużej masie pod koniec ich ewolucji. Odrzucona warstwa gwiazdy wylatuje w przestrzeń z olbrzymią szybkością osiągając prędkość rzędu 10000km/s. Ową pozostałość supernowej możemy obserwować w postaci mgławicy, natomiast pozostałe jądro jest bardzo słabe. Znamy kilka wybuchów supernowych w naszej Galaktyce, które miały miejsce w czasie .trwania całej cywilizacji; jednocześnie jednak mgławicowych pozostałości supernowych 'znamy znacznie więcej. Niestety, łowców mamutów absorbowały inne problemy ... Również teraz obserwujemy supernowe na co dzień - w obcych i odległych gajaktykach.

Supernowe naszej Galaktyki oznaczone są czerwonym krążkiem z białym wnętrzem

0    średnicy 1 mm i rokiem wybuchu.

Gromady otwarte

Gromadami otwartymi nazywamy, układy dziesiątek, a nawet setek młodych gwiazd, mających wspólną historię. Skupiają się one w pobliżu płaszczyzny galaktycznej. Gołym okiem widać Plejady (Kwokę z Kurczętami, M45), Praesepe (Żłobek, M44) i podwójną gromadę X oraz n w gwiazdozbiorze Perseusza (NGC 884 i NGC 869).

Zamieszczamy wszystkie gromady otwarte, które są ujęte w poprawionym katalogu obiektów niegwiazdowycn (RNGC, Sulentic i Tifift) i katalogu gromad otwartych (Lynga, 1980), w których występują jako jaśniejsze niż 6,25“. Krążek będący symbolem gromady ma średnicę 2 mm dla gromad o średnicy widomej mniejszej niż 12’, zaś średnicę 3 mm dla większych gromad. Kolory krążków odpowiadają ilości gwiazd w gromadzie (analogicznie do jednego z kryteriów klasyfikacji Trumplera) w sposób następujący: niebieskim kolorem oznaczone są gromady liczące poniżej 50 gwiazd, zielonym liczące od 50 do 100 gwiazd, a fioletowym gromady najliczniejsze.

Gromady kuliste

Dysk galaktyczny otoczony jest przez halo bardzo starych gwiazd i gromad kulistych. Gromady kuliste są gęstymi zbiorowiskami równie starych gwiazd (których wiek sięga z grubsza kilkunastu miliardów lat). Dość gwiazd w gromadach kulistych dochodzi do setek tysięcy. Zamieszczamy wszystkie gromady kuliste, które są jaśniejsze niż 9,25“ według katalogu RNGC i katalogu gromad kulistych (Kukarkin). Wszystkie gromady kuliste zaznaczone są kolorem żółtym; wielkości krążków są dobrane stosownie do całkowitej wielkości gwiazdowej gromady. Jaśniejsze niż 7,25“ są zaznaczone kółkami o wielkości 3 mm, a słabszym gromadom odpowiadają kółka o średnicy 2 mm.

Mgławice

Galaktyki zawierają również materię między gwiazdową, zarówno świecącą jak i ciemną — materiał do tworzenia kolejnych gwiazd - w postaci rozproszonej oraz w skupiskach. W zależności od warunków w mgławicy mogą ujawniać się oba podstawowe składniki - gaz

1    pyl lub tylko jeden z nich, chociaż w galaktykach gaz z pyłem są wymieszane. Rozróżniamy rożne typy obłoków materii między gwiazdowej w zależności od rodzaju zwiąków z gwiazdami wywołującymi ich świecenie. Szczególną jest sytuacja, kiedy w pobliżu nie ma wystarczająco jasnej i gorącej gwiazdy - w takim przypadku mamy do czynienia z mgławicą ciemną.

9