CCF20090212038

Rozdział 3

WSPÓLNA UWAGA A UCZENIE SIĘ KULTUROWE

Najlepsze zrozumienie rzeczy osiągnie ten (...) kto bada je u ich zarania.

Arystoteles, Polityka

Z naszego porównania ludzi z innymi naczelnymi wynika, że traktowanie osobników swojego gatunku jako istot intencjonalnych, „takich jak ja”, jest wyłącznie ludzką kompetencją poznawczą. Kompetencja ta, bezpośrednio lub pośrednio (poprzez procesy kulturowe), pozwala wyjaśnić wiele niepowtarzalnych cech poznania ludzkiego. Jednakże zdolność poznawcza, o której tu mowa, nie pojawia się w rozwoju człowieka w gotowej postaci, funkcjonując później cały czas w ten sam sposób. Przeciwnie, rozumienie przez niemowlę innych ludzi jako istot intencjonalnych zaczyna wyłaniać się około dziewiątego miesiąca życia. Jednakże jego prawdziwa siła ujawnia się stopniowo, w miarę jak dzieci zaczynają aktywnie posługiwać się narzędziami kulturowymi, których opanowanie jest możliwe dzięki tej zdolności. Najważniejszym z tych narzędzi jest język. Zatem, aby w pełni zrozumieć przystosowanie człowieka do kultury, musimy prześledzić, jak ono się rozwija - to właśnie zamierzam zrobić w rozdziałach 4-6. Natomiast w tym rozdziale opiszę i spróbuję wyjaśnić, co wydarza się w rozwoju dziecka około dziewiątego miesiąca życia.

WCZESNE POZNANIE U NIEMOWLĄT

Sądząc z pozorów, noworodki są niezwykle kruchymi i niemal całkowicie bezbronnymi istotami. Nie są w stanie samodzielnie jeść, siedzieć, przemieszczać się ani też sięgać po przedmioty i chwytać ich. Mają bardzo słabą ostrość wzroku i - oczywiście - praktycznie nic nie wiedzą

0    zdarzeniach kulturowych i językowych zachodzących wokół nich. Niebezpodstawnie zatem William James (1890) na przełomie wieków stwierdził, że świat doświadczeń niemowlęcia to „wielobarwny, brzęczący zamęt”. Jednakże w ciągu ostatnich dwóch dziesięcioleci psychologowie rozwojowi odkryli, że noworodki i bardzo małe niemowlęta posiadają wiele umiejętności poznawczych, których nie daje się dostrzec w ich codziennym zachowaniu. Dotyczy to wiedzy o przedmiotach, rozumienia innych osób oraz rozumienia siebie.

WIEDZA O PRZEDMIOTACH

W swoich klasycznych pracach na temat rozwoju Piaget (1952, 1954) przedstawił koncepcję poznania u niemowląt, która stała się punktem wyjścia wszystkich następnych teorii rozwoju poznawczego. Piaget zauważył, że około czwartego miesiąca życia niemowlęta zaczynają sięgać po przedmioty i chwytać je. Około ósmego miesiąca zaczynają szukać przedmiotów, które znikły, i nawet pokonują przeszkody przy próbach ich chwycenia. Między dwunastym a osiemnastym miesiącem życia zaczynają śledzić przemieszczanie przedmiotów w nowe miejsca w przestrzeni, zarówno wtedy, gdy mogą widzieć ich ruch, jak

1    kiedy nie mogą, oraz zaczynają rozumieć coś na temat przestrzennych, czasowych i przyczynowych relacji pomiędzy przedmiotami. Piaget przypuszczał, że wszystkie te zmiany rozwojowe w zachowaniu spostrzeżeniowo-rucho-wym są rezultatem aktywnego manipulowania przedmiotami i badania ich przez niemowlęta, które konstruują rzeczywistość dzięki koordynacji informacji sensorycznych i motorycznych.

79