CCF20090513024

I. Indukcja i wyjaśnianie

niezbyt śmiałą hipotezę tej treści, że gotowana marchewka jest miękka. Dokładniej: „Każda marchewka, jeżeli zostanie wrzucona do wrzącej wody i potrzymana w niej odpowiednio długo, zmięknie". Oznaczmy ją literą H. Niech p będzie zdaniem: „Oto garnek, w którym woda jest podtrzymywana w stanie wrzenia, i oto marchewka, którą wrzucam do wody”. Z H Ap wynika przewidywanie ą „Marchewka po pewnym czasie zmięknie”. Jeżeli teraz wykonamy stosowny eksperyment, polegający na odpowiednio długim gotowaniu marchewki, i przewidywanie q się nie spełni, hipoteza H zostanie sfalsyfikowana. H wyklucza bowiem możliwość zajścia p a -i q. Zdanie p a -» q będziemy nazywać potencjalnym fal-syfikatorem hipotezy H.

Zauważmy, że zdanie p a -> q jest potencjalnym falsyfikatorem hipotezy H wtedy i tylko wtedy, gdy zbiór {/;, q) potwierdza hipotezę H na mocy wspomnianego wyżej kryterium predyktywnego (por. rozdz. I, p. 2.5). Skutkiem tej pozornej symetrii potwierdzenia i falsyfikacji filozofowie Koła Wiedeńskiego nic doceniali różnicy ich statusu logicznego, którą tak podkreślał Popper. Nie on pierwszy zresztą: źródeł falsyfikacjonizmu można dopatrywać się u Williama Whewclla⁴⁶ i, jeszcze wcześniej, w koncepcji indukcji eliminacyjnej Francisa Bacona. Asymetria potwierdzania i falsyfikacji polega na tym, że potwierdzenie jest co najwyżej stopniowalne - a i to jest wątpliwe wobec omówionych wcześniej paradoksów potwierdzania i trudności probabilizmu - podczas gdy falsyfikacja, nawet jednorazowa, wydaje się rozstrzygająca. Czyżby?

Wróćmy do schematu logicznego falsyfikacji. Z pary zdań (H a p) -* q, ->q, stosując wpierw prawo kontrapozycji do pierwszego z nich, a następnie regułę odrywania, można wyprowadzić wniosek -i (H a p) równoważny, na mocy praw de Morgana, -i H v -> p. Innymi słowy, jeżeli wynik eksperymentu okaże się różny od przewidywanego q, nie będziemy mogli wnioskować, że hipoteza H jest fałszywa, lecz jedynie, że H jest fałszywca lub p jest fałszywce. Wynik eksperymentu nie jest więc rozstrzygający: naw'et gdy przewidywanie się nie spełni, to jeżeli /; jest fałszywe, H może być prawdziwa.

^J" Zob. W. Whcwell, History of the luductive Sciences, front the Earliest to the Presem Time (1837), The Philosophy of the Inductive Sciences, Founded itpott Their History (1840).

Zaraz, zaraz. Zdanie p opisuje przecież warunki początkowe eksperymentu. Jeśli idzie o eksperyment wykonany osobiście, nie ma żadnych wątpliwości, że woda w garnku wrzała, a marchewka przebywała w niej odpowiednio długo. Zdaniep jest po prostu stwierdzone. Toteż gdy przewidywanie q się nie spełni - marchewka okaże się twarda - hipoteza H zostanie sfalsyfikowana.

Zdanie p jest stwierdzone? A na jakiej podstawie? Skąd wiemy na przykład, że w garnku jest woda? Z obserwacji. Tak się przynajmniej wydaje. Jeżeli poznanie naukowe jest poznaniem empirycznym, musi być ostatecznie ugruntowanie w obserwacji. Albo tak się przynajmniej wydaje. Tak też przyjmowało Koło Wiedeńskie pod wpływem całej tradycji empiryzmu i pozytywizmu, zwłaszcza Davida Hume’a (1711-1776) i Ernsta Macha (1838-1916), a bezpośrednio pod wpływem Traktatu... Ludwiga Wittgensteina. Znajduje się tam myśl, że wartość logiczną (to jest prawdę lub fałsz) zdań złożonych można rozpoznać na podstawie ich budowy i wartości logicznej zdań elementarnych, z których są zbudowane. Natomiast wartość logiczna zdań elementarnych nie zależy od żadnych innych zdań i można ją rozpoznać wyłącznie na podstawie doświadczenia.

W podobnym duchu Koło Wiedeńskie rozwiązywało problem powstały w wyniku sformułowania kryterium demarkacji. Idzie o to, że jeżeli do nauki wolno zaliczyć jedynie zdania weryfikowalne czy potwierdzalne w doświadczeniu, to powstaje pytanie, czy zdania, w któiych jest mowa na przykład o emisji wiązki elektronów, są naukowe. Czy ktoś kiedyś widział, słyszał lub wąchał elektron? A może ktoś go dotykał lub napawał się jego wykwintnym smakiem? Elektrony z pewnością nie są dostępne naszemu doświadczeniu, przynajmniej w tradycyjnym znaczeniu lego słowa. Jeżeli ktoś wyobraża sobie elektron na przykład jako małą, gładką, twardą, okrągłą kulkę bez smaku i zapachu albo jakoś inaczej, jego wyobrażenie ma wartość poznawczą równą wizerunkom brodatych krasnoludków. Ich też ani widu, ani słychu. Gdyby jednak zdania o elektronach, w ślad za zdaniami o krasnoludkach, wykluczyć z nauki, trzeba byłoby zrezygnować z rozbijania jąder atomów i innych podobnych rozrywek.

Trudność tę próbowano rozwńązać, wzorem Wittgensteina, sprowadzając weryfikację lub potwierdzenie wszystkich kłopotliwych zdań nauki do weryfikacji lub potwierdzenia zdań szczegółowych bezpośrednio weryfikowalnych lub potwierdzałnych w obserwacji,

Czy istnieją zdania

bezpośrednio weryfikowalne?

Zdania

bazowe i baza empiryczna

3. Falsyfikacjonizm i jego trudności