CCF20090514066

236

lll. typy nauk i ich odmienności metodologiczne

ywidualizm .o założenie lealizacyjne

Rozwiązanie sporu między indywidualizmem a holizmem, ku któremu się skłaniam, nawiązuje do stanowiska sformułowanego w rozdziale III, p. 2.1 w sprawie naturalizmu i metody rozumiejącej. Napisałem tam, że teoria racjonalnego wyboru może dostarczać lepszych wyjaśnień, jeżeli wpływ norm i reguł kulturowych na ludzkie działania uwzględnić w definicji funkcji użyteczności i rozkładu prawdopodobieństwa skuteczności alternatywnych działań. W świetle tego teorie naturalistyczne można traktować jako idealizacje pomijające wpływy kulturowe. To samo można powiedzieć na temat wyjaśniania intencjonalnego w ogóle, które skądinąd ma charakter indywidualistyczny. Pomija ono fakt, że intencje są zrozumiałe tylko w kontekście kulturowym. Poza nim nic sposób odróżnić od siebie na przykład bezpośredniości, serdeczności, poufałości i lekceważenia albo zrozumieć wstydu, zazdrości czy pragnienia sławy. Holizm z kolei dysponuje środkami wyjaśniającymi reguły kulturowe w kategoriach ich funkcji, wyjaśniającymi zatem podstawy rozumienia (Verstehen), niezbędne do uchylenia naturalistyczno-indywidualistycznych idealizacji. Można stąd wnioskować, że holizm sprzyja bardziej uniwersalnym metodom badawczym. Nie jest oczywiste, czy sukces indywidualistycznego wyjaśnienia genezy współpracy społecznej podważa tę próbną diagnozę. Wyjaśnienie AxeIroda ma charakter indywidualistyczny przy założeniu racjonalności indywiduów postawionych wobec wyboru między egoizmem a altruizmem. To założenie, skądinąd wątpliwe, gdy idzie o wyjaśnianie genezy społeczeństw' zwierzęcych (do których teoria Axelroda również się stosuje), samo może mieć wyjaśnienie funkcjonalne: racjonalność (lub instynktowne zachowanie naśladujące racjonalne wzorce) ma funkcję przystosowawczą.

Zasada ioskowania najlepszego vyjaśnienia stosowaniu do wyboru między iaśnieniami icjonalnymi :cjonalnymi

Ostatecznie można więc przyjąć, że holizm dostarcza najogólniejszej perspektywy metodologicznej, co nie znaczy, że indywidualizm należy porzucić. Indywidualistyczne idealizacje mogą mieć ważne zastosowania. Wybór między wyjaśnieniem intencjonalnym a wyjaśnieniem funkcjonalnym oraz między jego wersjami indywidualistyczną i holistyczną powinien być podporządkowany zasadzie wmioskowania do najlepszego wyjaśnienia. Strukturę wyjaśnień intencjonalnych i funkcjonalnych można przedstawić jako szczególny przypadek wyjaśniania przez specyfikację w ujęciu

Nauki przyrodnicze i społeczne

237

Kuipersa-Wiśniewskiego³⁷, a następnie sformułować w wersji kontrastowej, analogicznie do modelu kontrastowego wyjaśniania przyczynowego przez specyfikację (por. rozdz. I, p. 5.3). Dzięki temu można sformułować kryteria względnej mocy wyjaśniającej hipotez intencjonalnych i funkcjonalnych, analogicznie do kryteriów sformułowanych w rozdziale I, p. 5.4 dla wyjaśniania przyczynowego. Szczegóły, ze względu na podobieństwo konstrukcji, pominę.

Podsumowując, niezależnie od specyfiki nauk społecznych zasada wnioskowania do najlepszego wyjaśnienia stosuje się w nich tak samo jak w naukach przyrodniczych. Również formy wyjaśniania w naukach przyrodniczych i społecznych są podobne, jeżeli potraktować wyjaśnienia intencjonalne i funkcjonalne jako odmianę wyjaśnień przyczynowych.

-'⁷ Zob. T.A.F. Kuipers, A. Wiśniewski, Au Erotetic Approach to Explanution by Specification, „Erkennlnis” 1994, nr 40, s. 377-402.

Intencjonalne wyjaśnienie przez wyszczególnienie (według Kui-persa) polega na podaniu odpowiedzi na pytanie Q postaci: „Jakie motywy miała osoba a, że popełniła czyn b?", które jest parafrazą mniej jednoznacznego pytania: „Dlaczego osoba a uczyniła />?”. Presupozycją tego pytania jest P: „Osoba u popełniła czyn b intencjonalnie (miała motywy)”. Odpowiedź A ma formę: „Osoba u popełniła czyn b, ponieważ chciała osiągnąć cel a i sądziła, że dzięki b go osiągnie”. Znaczenie A objaśniają następujące postulaty znaczeniowe PZ: (i) osoba a popełniła czyn b; (ii) osoba a chciała osiągnąć a^-; (iii) osoba a sądziła, że dzięki b osiągnie

a.    Intencjonalnemu wyjaśnieniu przez, wyszczególnienie można, według mnie, nadać charakter kontrastowy przez parafrazę pytania na: „Dlaczego (ze względu na jakie

motywy) osoba a popełniła czyn b, a nie któryś spośród (spodziewanych) />,.....

Odpowiedź zaś powinna wskazywać na motyw popełnienia czynu b, który nie ma odpowiednika w motywacji żadnego z -> b_t, i = 1,..., k. Tzn. powinna wskazywać na taki cel a i takie mniemania osoby a, w myśl których czyn b skuteczniej (z większym prawdopodobieństwem, szybciej, mniejszym nakładem środków itp.) osiąga cel \ niż którykolwiek z czynów b_r..., b_k.

Funkcjonalne wyjaśnienie przez wyszczególnienie (według Kui-persa) polega na podaniu odpowiedzi na pytanie Q postaci: „Jakie funkcje dla (organizmu, społeczności) a pełni cecha (proces, instytucja) b?", które jest parafrazą mniej jednoznacznego pytania: „Dlaczego w (organizmie, społeczności) a wykształciła się (cecha, instytucja) b?". Presupozycją tego pytania jest P: „Cecha (proces, instytucja) b jest funkcjonalna dla (organizmu, społeczności) a (sprzyja przetrwaniu)”. Odpowiedź A ma formę: „U a wykształciła się cecha b, ponieważ b sprzyja (jest sprzyjającym czynnikiem przyczynowym) wykształceniu się cechy a, która zwiększa szanse (organizmu, społeczności) na przetrwanie”. Znaczenie A objaśniają następujące postulały znaczeniowe PZ: (i) (organizm, społeczność) a ma cechę b; (ii) cecha

b,    w danym środowisku, jest sprzyjającym czynnikiem przyczynowym powstania a; (iii) a sprzyja (u' danym środowisku) przetrwaniu a.