CCF20090514076

256

III. typy nauk i ich odmienności metodologiczne

się w teoriach ekonomicznych faktów i norm (innym przykładem jest normatywne pojęcie racjonalności będące składnikiem teorii równowagi ogólnej) ukazuje, jak bardzo związane są ze sobą ekonomia pozytywna, mająca w założeniu zajmować się wyłącznie faktami gospodarczymi, oraz ekonomia normatywna, wskazująca pożądane stany gospodarki. Możliwość i użyteczność przeprowadzenia wyraźnego podziału między tymi dwoma działami ekonomii jest kwestionowana⁴.

Jacek Cachro

⁴ Zob. D. Hausman, M. McPhcrson, Economics, Rationality and Ethics, w: D. Hausman, The Pliilosophy of Economics. An Antology, dz. cyt.

♦ ♦ ♦

Rozdział IV

STATUS POZNAWCZY NAUKI

1. Realizm a instrumentalizm

1.1. Instrumentalizm a empiryzm, pragmatyzm i konwencjonalizm

Francis Bacon w Novum Organum ogłosił, że celem nauki jest prawda i wynalazki. To sformułowanie stało się osią sporu filozoficznego, prowadzonego do dzisiaj. Mianem realizmu określa się doktryny akcentujące pierwszy człon maksymy Bacona. Nauka, z tego punktu widzenia, jest bezinteresownym poszukiwaniem prawdy rozumianej klasycznie, jako pewnego rodzaju zgodność myśli z rzeczywistością, a ewentualne wynalazki są miłą premią za czysto intelektualne osiągnięcia. Natomiast różne odmiany i n-strumentalizmu doceniają dążenia intelektualne tylko jako środki sprzyjające zaspokajaniu potrzeb praktycznych. Prawdę jako przedmiot kontemplacji uważają za cel nieinteresujący lub utopijny. Niekiedy odrzucają samo pojęcie prawdy jako niezrozumiałe albo redukują prawdę do wartości instrumentalnych, najczęściej do trafności przewidywań wyprowadzonych za pomocą teorii. Sam termin „instrumentalizm" ma sugerować, że teorie naukowe są jedynie narzędziami przewidywania zjawisk, projektowania technologii czy jakoś inaczej określonego radzenia sobie człowieka w świecie.

Weźmy na przykład teorię elektryczności. Czy można wierzyć w to, że w przewodach płynie prąd elektiyczny? Czy ktoś kiedyś widział prąd elektryczny? Na pozór, wkładając palec do odsłoniętego gniazdka, można przekonać się, że prąd elektryczny istnieje. W gruncie rzeczy dowiadujemy się wtedy tylko tyle, że z urządzeniami elek-