CCF20090514071

246

III. typy nauk i Ich odmienności metodologiczne

Reakcja

Bodziec —> Stan psychiczny

lub typu bardziej skomplikowanego:

zastany stan psychiczny

Bodziec —>

Nowy stan psychiczny

gdzie bodziec i reakcja są obscrwowalne, stany psychiczne hipotetyczne, a strzałki symbolizują kierunek oddziaływania przyczynowego, dadzą się ująć w ramy teorii wystarczająco dobrze wyjaśniającej doświadczenie. Proces budowania takiej teorii można porównać do rozwiązywania układów równań z wieloma niewiadomymi, w których bodźce i reakcje, jako rozpoznane w obserwacji, są „dane", stany psychiczne są „niewiadomymi”, a hipotezy teoretyczne ustalają pewne związki między „danymi” i „niewiadomymi”, za pomocą których te „niewiadome” można „wyliczyć". Skądinąd tę samą metaforę można zastosować do poszukiwania wyjaśnień teoretycznych w naukach przyrodniczych.

logia umysłu o komputera

Drugi z przytoczonych wyżej schematów przyczynowych opiera się na analogii umysłu do komputera. Umysł traktuje się jak procesor, który po wprowadzeniu danej z zewnątrz (bodźca) wykonuje jakąś operację (przechodzi z jednego stanu wewnętrznego do innego) i wydaje komunikat (reaguje). Atrakcyjność metafory komputerowej polega przede wszystkim na tym, że pozwala ona uwzględnić wpływ wcześniejszego treningu („programowania”) i warunków zewnętrznych („wprowadzonych uprzednio danych”) na przebieg procesów poznawczych - na przykład na słyszenie słów obcego języka w zależności od stopnia jego opanowania albo na interpretację tego samego kształtu jako litery B lub jako liczby B w zależności od tego, czy ten kształt występuje w otoczeniu liter, czy cyfr⁵⁰. Metafora

⁵⁰ Na marginesie: w ten sposób psychologia poznawcza potwierdza tezę o uteo-retyzowaniu obserwacji.

5. Psychologia

247

_v komputerowa inspiruje również badania naci sztuczną inteligencją, lo jest budowanie modeli działania mózgu. Przyczyniają się one zarówno do rozwoju psychologii, jak i informatyki (technologii przetwarzania danych).

Wippl Ulcull; k inni ii inoilrl

Jednak programy badawcze oparte na analogii komputerowej zakładają silne idealizacje i warunki ceteris paribus. Sam schemat bo-dziec-zmiana stanu wcwnętrznego-reakcja sugeruje, jakoby można było wyizolować ze skomplikowanego splotu czynników zewnętrznych działających na umysł jeden dobrze zdefiniowany bodziec, który' sprowadza pozostałe elementy sytuacji eksperymentalnej do roli zaniedbywanego tła. Następnie zakłada, że hipotetyczna zmiana stanu psychicznego - pośrednie ogniwo między bodźcem a reakcją - da się ująć jako przejście od jednego dobrze określonego stanu psychicznego, odseparowanego od świadomego i nieświadomego tła pozostałych stanów, do innego, równie odseparowanego i dobrze określonego stanu psychicznego. Tak mocne założenia stwarzają bardzo poważne problemy metodologiczne przy projektowaniu eksperymentu (kontroli eksperymentalnej) i stawiają pod znakiem zapytania wiele wyników badań.

Kolejną idealizacją komputerowego modelu umysłu jest pominięcie wpływów społecznych (w tym kulturowych) na czynności psychiczne. Niewiele (jeżeli w ogóle) jest stanów' intencjonalnych, które miałyby treść określoną wyłącznie przez indywidualny umysł. Zazdrość, wstyd czy rozczarowanie to tylko niektóre uczucia niedostępne robinsonom crusoe. Te same bodźce, które Włocha doprowadziłyby do gwałtownych czynów z zazdrości, u Eskimosa wywołałyby uśmieszek. O potrzebie uwzględnienia różnic kulturowych w badaniach psychologicznych była już wcześniej mowa.

Aigui

„chlih pokoj ciyiw komp \q Im

Innym ograniczeniem analogii komputerowej jest to, że - jeżeli potraktować ją zupełnie dosłownie - trzeba komputerom przyznać psychikę, w' szczególności zdolność myślenia. Tę konsekwencję funkcjonalizmu podważa słynny argument „chińskiego pokoju"^M. Wyobraźmy sobie osobę zamkniętą w pokoju wyposażonym w znaki języka chińskiego i program komputerowy do manipulacji tymi znakami. Osoba ta otrzymuje z zewnątrz karteczki z pytaniami za-

⁵¹ J. Searle, Umysły, mózgi i programy, tłum. B. Chwedeńczuk, w: tenże. Filozofia umysłu, Warszawa 1995 (pierwodruk oryginału 1980).