DSC05017

XX OtAJlAICTEJtYSTYKĄ TWÓRCZOŚCI

dow antę kookrttnwił wzorców Rej pczy tym nie tłumaczy! wic dnd inn>chptsaizy,kcz adaptował. kreślił ogólne ramy, w k\ór\'t mieściła się koncepcja po Rejowemu przetworzona. W ten spo^_b pisząc Kupca zrezygnował / formy tragedii humanistycznej, jaka był Ihuft/SaogeocgUNj, ponieważ dialog-moralitet typu średnik w eczncgo wydał mu >ię gatunkiem bardziej stosownym, poza ty™ byt i tum owfpjony. ^włobnie jak jego czytelnicy. Pewne elementy dramatu Niemca przejął bez zmian, wymowę innych złagodził, rozszerzył lub pominął. W ŻywcKie Józefa, jeśli przyjąć, żc inspirował mc rwon:.\>>c!ą humanistów (np. utworem Comeliusa Crocusa), odrzuci formę dramat- szkolnego, zastępując go dialogiem w dwunastu spraw ach Także w ogromnym Wizerunku nie zostało w iele j :uiiskieg Za Jiacus vitae. Przykroił go do potrzeb w łasnych, pominął r?zw azar.ia racjonalistyczne i zamiast dwunastu znaków zodiaku rozdziałom patronują mędrcy. Dzieła te tworzył zatem niejako od nowa. poniew aż zmiany, których dokonał, wykraczają poza pojęcie samą tylko modyfikacji. W przypadku Zwierzyńca i Figlików przy-swąjame obcego matenahi polegało na wyborze obcych facecji lub ich zespołów i tłumaczeniu ich wierszem. Dodać tu trzeba, że prob-ar. or. gmałności i plagiatu był w XVI wieku traktowany zupełnie inaczej niż dziś. Okszyc jednak nie przepisywał dzieł obcych, lecz parafrazował i przetwarzał, nadając tekstom swoisty koloryt i wyciskając niepowtarzalne, autorskie piętno.

P ęj konstruuje postaci modelowe, bliski mu jest ideał Każdego, dteego Kupcem. Młodzieńcem czy idealnym poczciwym szlachcicem opisanym w Zwierciadle może zostać każdy z jego czytel-ników. Także żywot biblijnego Józefa ma dowieść, jak czytamy ^w dedykacji, że .poważne a cnotliwe zachowanie na wielką radość a na wielka poczciwość wyszło”. Młodzieniec z Wizerunku dokonuje wyborów na początku życiowej drogi. Kupiec — przed śmiercią, w Zwierciadle Okszyc zbiera doświadczenia bohaterów rozsiane w poszczególnych utworach.

Twórczość religijna. Pieśni okolicznościowe. Dorobek prozatorski Reja, nie licząc Zwierciadła, to twórczość religijna. Tylko jedno z czterech dzieł Postylla — jest utworem oryginalnym, pozostałe są przekładami dzieł innych pisarzy. Utwory religijne Reja mają ścisły zw iązek z dydaktyczną i popularyzatorską strona twórczości pisarza: w ten sposób wspierał współbraci w wierze! Trzeba jednak pamiętać, że zasadniczo w każdym ze swych dzieł Okszyc dążył do wyłożenia nauki moralnej. Pierwszym utworem tego rodzaju był Psałterz Dawidów — prozaiczna parafraza dzieła Johannesa van der Campen (Campensisa), z kolei dedykowany Bonie Catechismus, to jest nauka barzo pożyteczna każdemu wiernemu krześcijaninowi jest parafrazą luterańskiego katechizmu Urbanusa Rhegiusa Catechismus minor puerorum (w pracy trans-latorskiej prawdopodobnie pomagał Rejow i Andrzej Trzecieski⁵). W roku 1557 wyszła ciesząca się w ielką popularnością Postylla — zbiór kazań do użytku domowego. Utwór ten ożywczo wpłynął na rodzimą twórczość posty llograficzną, w tym również katolicką (Postilla catholica, to jest kazanie na każdą niedzielę i na każde święto przez cały rok Jakuba Wujka) i Kościół wschodni. W 1565 r. powstał komentarz do biblijnej księgi Apocałypsis, wzorowany na utworze Heinricha Bullingera In Apocalypsim [...] concio-nes cen tum...

Od samego niemal początku Rej tworzył drobne utwory okolicznościowe. Stopniowo jego twórczość ewoluowała w stronę form coraz w iększych i coraz bardziej różnorodnych. Wydawane wraz z nutami: Chrisie ąui łux es et di es. Hejnał świta, Pieśń nabożna z Pisma Świętego, Podobieństwo żywota człowieka krześci-jańskiego, Przestrach na złe sprawy ludzkiego żywota. Przyczyna gniewu Pańskiego były pieśniami religijnymi. W tormie luźnych druków- zostały wydane wierszowane psalmy LXXX\ (inc. Nakłoń Panie ku mnie ucho Twoje). CXIII (inc. Gdy szli przodkowie nasi z Egiptu).

Od czasu wydania kancjonału opracowanego przez Lutra (1524) — zbioru pieśni na rok kościelny — zaczęły pojaw iać się

⁵ T. W i t c z a k. Studia nad twórczością Mikołaja Reja. Warszaw a-Pt>-znaii 1975, s. 106 i n.