52857 skanuj0026 (121)

sze: „W wieku XX urbanizacja stała się zjawiskiem ogólnoświatowym. Ale właśnie przy tym rozprzestrzenianiu procesu umia-stowienia wśród różnych i znajdujących się w. różnych stadiach rozwoju społeczeństw ludzkich ujawniają się odmienne .postacie i etapy tego, co się urbanizacją nazywa. Inaczej przejawia się urbanizacja w częściach azjatyckiego i afrykańskiego kontynentu, które, niezależnie od szybkiego wzrostu miejskich aglomeracji, zachowują zdecydowaną przewagę ilościową wiejskiej ludności i wiejskiej gospodarki; inaczej przebiega ona na takich terenach, jakimi są kraje Europy Wschodniej, jeszcze bardziej odmiennie przedstawia się w społeczeństwach, które już w minionym stuleciu i na początkach XX wieku podlegały urbanizacji i w których już w tym czasie ludność miejska uzyskała ilościową przewagę. 2 tego punktu widzenia należałoby mówić o urbanizacji jako — pewnym continuum zjawisk, rozciągających się w czasie i przestrzeni” ¹⁹.

W przeciwieństwie do twierdzeń, jakie często wypowiadane są w ramach tradycyjnej koncepcji urbanizacji, nie można więc powiedzieć, że istnieje jakiś jeden finalny czy też docelowy etap urbanizacji²⁰. Wręcz przeciwnie, powszechnie uważa się dziś, że zjawiska obejmowane zwykle pojęciem urbanizmu podlegają nieustannym zmianom;. w sposób całkowicie uzasadniony można więc np. mówić o urbanizacji miast przemysłowych. Wniosek taki formułuje L. Reissman, wiążąc ściśle urbanizację z procesami zmiany społecznej: „Urbanizacja oznacza nie tylko przekształcenie społeczeństw wiejskich, rolniczych (folk), ale także nieustanne zmiany zachodzące w ramach samych miast przemysłowych. Urbanizacja nie ulega więc zahamowaniu, ale sprawia, że miasta ulegają stałym przekształceniom, przyjmując coraz to inne formy” ⁿ.

W wyniku wszystkich przedstawionych powyżej zmian sposobów rozumienia urbanizmu ukształtowało się nowe znaczenie tego pojęcia. Urbanizm przestał być bowiem określany jako ze-

^w . P. Rybicki, Wprowadzenie do procesu urbanizacji, s. 17.

** Patrz np.: H. Nottridge, The Sociology of Urban Living, s. 88 - 89. **.. Leonard Reissman, The Urban Prbcess. Cities in Industrial Societies, The Free Press of Glencoe, London 1964, s. 155 - 156.

staw kilku czy też kilkunastu konkretnych^ce eh'-^hieiwieislneh”^-Jego obecne znaczenie jest nieporównywalnie;ogo]ne® a^g \ przykład Meadows i Mizruchi określają urbanizm nomen kulturowy, rezultat v/zajenrnych;óddziaiywan-^omi^zy^f technologią a procesami społecznymi” ^2!. W podobnyśpósóbjd^?.’ finiuje także urbanizm D. 'Popenoe,' który uważa~‘‘że po jęcie jltó'; odnosi się do kultury społeczeństw zurbanizowanych ²³, -Również • ■ A. Kłoskowska pisze: „Zjawisko urbanizacji jako przymiot rozważań socjologicznych wiązane było zazwyczaj z globalnym, an- . tropołogicznym pojęciem kultury. [...] Charakterystyka Wirtha,. którą zresztą liczni autorzy czynili przedmiotem krytyki, tyczyła miast społeczeństwa .przemysłowego. Z tym wiążą się cechy miasta, których nie można już opisać w kategoriach formalno-socjo-logicznych, gdyż odnoszą się one do podstawowych właściwości globalnej kultury industrializmu”²⁴. Współczesne rozumienie urbanizmu odnosi się'więc do kultury całych społeczeństw i, zgodnie z wcześniejszymi stwierdzeniami, nie jest już w tak ścisły sposób związane z miastem. Można też dodać, że z pojęciem urba- ■ nizmu nie wiąże się też obecnie przekonanie o jego uniformizacji, lecz przeciwnie, zakłada się, że obejmuje ono swym zakresem zjawiska ogromnie zróżnicowane.

Dobrym przykładem ewolucji terminu „urbanizm” jest cytowana powyżej praca D. Harveya. Jak stwierdza sam autor w pierwszych rozdziałach swej książki, urbanizm jest traktowany jako „rzecz sama w sobie” i w ten sposób pojęcie to może być w pełni zrozumiane i określone. W rozdziale końcowym urbanizm występuje już jednak w zupełnie innym znaczeniu. ‘ Ujmowany jest bowiem nie jako czynnik niezależny, lecz jako pojęcie, które pozwala zorganizować i skupić wokół siebie różne, niejednokrotnie całkowicie niewspółmierne aspekty życia społecznego. Jego istota polega właśnie na syntetyzowaniu i łącznym traktowaniu wszystkich stron życia społecznego, obejmujących pozornie nawet

⁸² Urbanism, Urbcnizaiion and Change, s. 2.

^8S David Popenoe, On the Meaning of «Urban» in Urban Studies, w: Urbanism, Urbanization and Change, s. 72.

¹⁴ Antonina Kłoskowska, Społeczne ramy kultury, PWN, Warszawa 1972, s. 277 - 278.    •    -

89