historia dyplomacji (123)

zdecydowanie od Francji, a zbliża do Austrii. Klęska Francji w jej polityce wobec Polski ostatecznie została przypieczętowana sprawą podskarbiego Morsztyna, którego przegrana na sejmie 1683 r. pociągnęła za sobą zupełny rozkład stronnictwa francuskiego. Stosunki dyplomatyczne polsko-francuskie zostały na jakiś czas zerwane w ogóle.

W czasie sejmu 1683 r., na który przybyli posłowie cesarscy Karl Ferdinand von Waldstein i Zierowsky, podpisano 1 kwietnia, i umyślnie antydatowano o jeden dzień dla uniknięcia złej wróżby, traktat przymierza zaczepno-odpornego między Austrią i Polską, skierowany wyłącznie przeciw Turcji. Cesarz miał wystawić 60 000 żołnierzy, król polski — 40 000.

Leopold I zrzekł się wszelkich pretensji do tronu polskiego, jaki dawał Habsburgom układ z roku 1657 (zob. wyżej s. 212), ponadto zobowiązał się wypłacić Rzeczpospolitej na koszty wojny 1 200 000 złp., a więc pieniądze, o które dyplomaci polscy na próżno starali się w Moskwie. Cara moskiewskiego, podobnie zresztą jak i innych monarchów chrześcijańskich, miano zaprosić do sojuszu.

Aby podnieść rangę podpisywanego przymierza, postanowiono, iż układ będzie zaprzysiężony w Rzymie przez kardynałów-protektorów obu państw. W ten sposób została przygotowana pod względem dyplomatycznym wyprawa wiedeńska.

4. OKRES POWIEDEŃSKI

Najważniejszym zadaniem, jakie stanęło przed dyplomacją polską i wielu krajów europejskich po zwycięstwie wiedeńskim (1683), było ostateczne zmontowanie koalicji antytureckiej. Imperium osmańskie, mimo poniesienia dotkliwej klęski, wciąż jeszcze pozostawało przeciwnikiem trudnym do pokonania. Droga do ligi nie była łatwa. Po pierwszej euforii, po satysfakcji z podziwu całej niemal Europy dla Sobieskiego i jego żołnierzy, wyrażonej między innymi w gratulacjach, jakie wszyscy niemal monarchowie chrześcijańscy nadesłali królowi polskiemu, po spektakularnej podróży sekretarza królewskiego Tomasza Talentiego ze zdobytą chorągwią turecką do Rzymu i ze słynnym listem Jana III do papieża („Beatissimo Padre, Venimus, vidimus et Deus vicit”), po uroczystym wręczeniu tej chorągwi Inocentemu XI na specjalnej audiencji, przyszedł okres trudny.

Między sprzymierzeńcami spod Wiednia zaistniało wiele sprzeczności, wśród których najważniejszą był niewątpliwie pogląd na kwestię węgierską, na skierowane przeciw Habsburgom aspiracje narodowe Węgrów, którym przewodził Emeryk Thókóly. Niełatwe były również starania o wciągnięcie do projektowanej Ligi Świętej jak największej liczby państw, a poselstwo Jana Gnińskiego do Francji, Anglii i Holandii (1683 r.), a zwłaszcza jego pertraktacje w Hadze o pomoc przeciwko-Turkom, wywołały nieporozumienie między dworem polskim a Wiedniem i Rzymem.

Ostatecznie pokonano wszystkie zasadnicze trudności i w końcu przedstawiciele pełnomocni Austrii, Wenecji, papieża i Polski (był nim Jan. Franciszek Rozdrażewski, kasztelan międzyrzecki) uzgodnili tekst przymierza między trzema państwami — Austrią, Wenecją i Polską, pod protektoratem Stolicy Apostolskiej. Akt ligi podpisano w Linzu, 5 marca 1684 r.

Wzorowany on był na przymierzu polsko-austriackim z 31 III 1683 r. i zobowiązywał wszystkich kontrahentów do wspólnej walki zbrojnej, z Turcją, w celu odzyskania ziem utraconych przez każde z tych państw na rzecz imperium osmańskiego. Kontrahenci zobowiązali się również, nie zawierać separatystycznego pokoju. 24 maja tego roku miało miejsce w Rzymie zaprzysiężenie ligi. Aktu przysięgi w obecności papieża dokonali kardynałowie-protektorzy trzech uczestniczących krajów, w imieniu Polski — kardynał Carlo Barberini.

Jan III Sobieski dość długo bronił się przed „jarzmem Ligi św.”' i szukał sprzymierzeńców przeciw Turcji poza ramami przymierza z Linzu. Co ciekawsze, szukał ich w świecie islamu. O innym aspekcie jego powiedeńskiej polityki napisał kiedyś słusznie i pięknie Konopczyński: „Sobieski przez cały czas wojny tureckiej, póki mu życia starczy, dążyć będzie do wydarcia spod despotycznego panowania zarazem Osmanów i Habsburgów wszystkich krajów nad dolnym Dunajem — Węgier, Siedmiogrodu, Mołdawii i Multan””. Jeszcze w roku 1689 czytamy w polskim dokumencie dyplomatycznym, że celem Rzeczypospolitej będzie,, przy sprzyjających okolicznościach, „odzyskanie Podola i Ukrainy, wołoskiej i multańskiej ziemie jako patrimonium Reipublicae i jako anti-ąuitus bywały granice Korony Polskiej z państwem tureckim po Dunaj””.

Jest rzeczą ważną i ze wszechmiar godną przypomnienia, że Sobieski jedyny z ówczesnych mężów stanu zdawał sobie sprawę, iż zwycięstwo-pod Wiedniem załamało ekspansywną politykę turecką, ale żeby wykorzystać je w pełni trzeba koncentrycznie uderzyć na imperium osmańskie i zniszczyć jego agresywną potęgę.

„To jest ten czas — pisał wkrótce po wiktorii wiedeńskiej — którego wieki czekały i jeżeli go opuścimy, Panu Bogu odpowiadać za to będziemy’

,»»M

233-