historia dyplomacji (269)

również kilka diariuszy publikowanych z poselstw wysyłanych szczególnie na Wschód, Jak rymowane F. Gościeckiego, Poselstwo wielkie j.w. Stanisława Cho-mentowskiego... do Ahmeta IV, sułtana tureckiego, Lwów 1732. Sporo materiałów dyplomatycznych ogłosił w t. II swej publikacji F. Skibiński. Z nowszych publikacji na wyróżnienie zasługują Raporty rezydentów francuskich w Gdafisku z XVIII udeku, t. I-II, wyd. przez E. Cieślaka i J. Rumińskiego, Gdańsk 1954-1968, obejmujące końcowy okres wojny północnej, oraz Korespondencja Józefa Andrzeja Załuskiego, wyd. przez B. S. Kupścia i K. Muszyńską, Warszawa 1968, naświetlająca politykę Leszczyńskiego w okresie wojny o tron polski.

Z wydawnictw obcych do podstawowych należą Pisma i bumagi imp. Pietra Wielikogo, t. 1 - 12, St. Petersburg 1887 — Moskwa 1977, obejmujące chronologicznie ułożoną korespondencję Piotra I (dotychczas po r. 1712) wraz z obfitą korespondencją wyjaśniającą. Liczne materiały dyplomatyczne można także znaleźć w Sborniku Russkogo imp. istoriczeskogo obszczestwa, m.in. wydana jest tam w wyborze korespondencja posłów wettyńskich przy dworze carskim. Z publikacji pruskich najważniejsza była korespodencja polityczna Fryderyka II, obejmująca całość jego panowania: Politische Correspondenz Friedrichs des Grossen, t. 1 - 46, Berlin 1879-1939, a także Acta Dorussica, Berlin 1892- 1931, których część odnosi się do stosunków z sąsiadami. Spośród wydawnictw francuskich, obok zbioru instrukcji dla posłów, na uwagę zasługuje Le secret du roi. Correspondance secrete de Louis XV avec ses agents diplomatiąues, t. I - II, Paris 1879, wyd. przez Ch. J. de Broglie; odnosi się ta publikacja do zamiaru wprowadzenia na tron polski kandydata francuskiego po śmierci Augusta III.

Podstawowe znaczenie dla badań nad dziejami dyplomacji tego okresu mają wszakże materiały archiwalne i rękopiśmienne. W zbiorach polskich najważniejsze źródła znajdują się w Archiwum Głównym Akt Dawnych w dziale Metryki Koronnej, gdzie sprawozdania poselskie znajdują się w dziale Libri legationum, w Archiwum Koronnym Warszawskim, a także w zespołach Archiwum Radziwiłłow-skiego i Archiwum Potockich. Bogate materiały kanclerza Jana Szembeka przechowywane są w rękopisach Muzeum Czartoryskich w Krakowie, gdzie ponadto jest i archiwum hetmana Sieniawskiego. Ważne dla ustalenia ceremoniału dyplomatycznego zbiory Mniszchów podzielone są między rękopisy Biblioteki Ossolińskich we Wrocławiu i Biblioteki Polskiej Akademii Nauk w Krakowie. W zbiorach ostatniej Biblioteki, a ściślej Zakładu Dokumentacji Instytutu Historii PAN, znajdują się odpisy korespondencji dyplomatycznej włoskiej, zwłaszcza weneckiej oraz angielskiej (b. niekompletne). Nieco odpisów z korespondencji francuskiej przechowuje się w zbiorach Czartoryskich. Ogólnie biorąc, korespondencja dyplomatyczna Jest rozproszona po różnych zbiorach polskich, także nie wskazanych powyżej, i dla przebiegu każdej misji dyplomatycznej trzeba przeprowadzać szeroko zakrojoną kwerendę w całym kraju. W rezultacie istnieją misje dyplomatyczne, dla których zachowały się tylko krótkie wzmianki.

Całkowicie odmiennie przedstawia się pod tym względem sytuacja dyplomacji saskiej. Zbiory saskie zachowały się niemalże w komplecie i przechowywane są w Archiwum Krajowym w Dreźnie. Korespondencja z przedstawicielami dyplomatycznymi Wettynów (częściowo również polskimi) przechowywana jest przede wszystkim w zespole Tajnego Gabinetu, podzielona na poszczególne kraje i ułożona chronologicznie. Materiały te obejmują zarówno instrukcje dla wysłanników 1 przekazywane im polecenia, jak ich depesze i relacje oraz załączony materiał dodatkowy. Wyodrębnione zostały przy tym materiały odnoszące się do kosztów poselstw, ceremoniału dyplomatycznego, a także wysyłane listy okólne dotyczące zachowania się posłów lub informujące ich o aktualnej sytuacji politycznej. Nie-

wielka część korespondencji dyplomatycznej znajduje się również w materiałach Tajnej Rady.

Wiele materiałów dotyczących stosunków dyplomatycznych z Polską i Saksonią, obejmujących zarówno korespondencję z własnymi przedstawicielami, jak i Rzeczypospolitej czy Wettynów, można znaleźć także w innych archiwach europejskich. Najbogatsze zbiory przechowywane są w Moskwie, Centralnyj Archiw Driewnich Aktów oraz w Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych, w Paryżu w Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych, w Londynie w Public Record Office, w Archiwum Watykańskim oraz w Merseburgu, Deutsches Zentral Archiv, gdzie znajdują się archiwalia pruskie. Wartościowe źródła do tej problematyki posiada również Haus, Hof- und Staatarchiv w Wiedniu, Archivio di Stato w Wenecji, Archiwum Państwowe w Sztokholmie i Kopenhadze. Nie badane przez historyków polskich tego okresu były dotąd materiały ze Stambułu. W innych archiwach europejskich zachowane materiały tyczące stosunków z Polską i Saksonią w pierwszej połowie XVIII w. mają przeważnie zakres ograniczony, odnoszą się do pewnych misji czy ważniejszych wydarzeń politycznych.

Powyższa pobieżna charakterystyka źródeł i literatury nie obejmuje tych materiałów i wydawnictw, które omówione zostały w części wstępnej tego tomu, jako odnoszące się do dłuższych okresów.

3t — Historia dyplomacji polskiej t. 2 \

\