K �jna DIALEKTY POLSKIE78962

160

iwą i unikano j<*j w polszczyźnie ogólnej, o czym świadczą pochodzące z tych samych czasów bardzo liczne formy hiperpoprawne zastępowania 'e przez 'a: ic sszeyni lessza 'w lesie’, podle szyadliszka 1462, tego myascza 1449, lascze krolyaeskey 1449, z ranky Maeeayowy 1461, dzasyancza kop 1462, wyaprza 1510, Żaramin i do dziś szeroko upowszechniona nazwa Warszawa (-'ewa) itd.

Przykłady zastępowania '« przez 'e spotyka się także w staropolskich zapisach z terenów wielkopolskich, np. ne vkrad kone Micolaiem 1401, necasal sce dzedzini occze ymena 1398, po yego ocze czocze blisohy gest 1399, nelupil .1 faczege 1398. ionl Mirolae 1400, ranił Micolaie 1406, szalugc na Jakusse 1393, Boyenicze 1405 (dziś Bojanice pow. gniezn.), Boenicze 1395 (pow. kościański) względnie uważane za hiperpoprawne formy typu Smya-chowo 1511. Bazdrowski 1399 itd., choć trzeba podkreślić, że są one wyjątkowo rzadkie, czasem wątpliwe (Czepury, Czesehólthowo, Szala niski, Dzarska, IX apruszowo), i nie zawsze wiadomo, czy nie wynikają z pomyłek względnie jakichś nawyków ortograficznych.. Jest przeto rzeczą wątpliwą, czy można na tej podstawie twierdzić, że gwary wielkopolskie wymieniły a na a w tym samym stopniu co mazowieckie. Jeżeli nawet d było tu zbliżone artykulacyjnie do <5 (podobnie jak np. dziś w języku czeskim, zob. Ha 96), to na pewno różniło się od e zaokrągleniem warg. podczas gdy na Mazowszu brak udziału warg w różnicowaniu samogłosek doprowadził do częstszego niż gdzie indziej zatarcia różnicy między przednim a i e. W zakresie tej właściwości należy mówić raczej o przeciwstawieniu Mazowsza z wyraźną tendencją do przejścia d w e (po miękkich oraz w sąsiedztwie sonorautów) Wiellcopolsce, w której gwarach nie znikł zwyczaj różnicowania samogłosek przy pomocy udziału warg, tak że zaokrąglone krótkie a wyraźnie różniło się tu od płaskiego e, wskutek czego nie było tu uzasadnionych strukturalnie procesów „przejścia” 'a^'e, lecz mogły się co najwyżej zdarzać sporadyczne wypadki zapisania 'a przez 'e u pisarza pochodzącego z Mazowsza czy Pomorza względnie stosującego w praktyce obce wzory ortograficzne (czeskie, niemieckie 1) lab usiłującego te nawyki ortograficzne przeklinać.

§ 46. Przejście nagłosowego ja- w je-

Z typowo mazowieckim przesunięciem ku przodowi d a), które po miękkich lub w sąsiedztwie ^półotwartych, bardziej jeszcze zbliża się do e i nawet może być identyfikowane z tą samogłoską, wiązać należy wymianę nagłosowego ja- —jd-^je-. Beznltaty tego procesu utrzymują się do dziś w dosyć szerokim zakresie mi pn.-wsckodnim Mazowszu po Suwałki, Białystok, Wysokie, Ostrów, Przasnysz, Nidzicę i Ostródę, zob. 28A, gdzie panują formy lepko, jagoda, ierĄbyina, jefina. ieskóyka,