książka7

•samym momencie lektury i chociażby tylko w odniesieniu do wybranych utworów, byłaby mimo wszystko równoznaczna z ogromnym /ubożeniem przeżyć czytelniczych. Irmino bowiem oprzeć się wrażeniu, że ten typ wyrobionego czytelnika, który prezent uje wyłączność postawy chłodno* •oceniającej, wyrażającej się w podejściu jnk to jest zrobione", i który już nie umie zaakceptować Świata fikcji, z którym aktualnie obcuje, truci bardzo wielką część przeżycia czytelniczego. Jednakże czytelnik „wyrobio* ny", poddając nie całkowicie nawet przeżywaniu fikcji literackiej, czyni to do pewnego stopnia świadomie. przyjmując jej realność na czas lektury jako rzecz umowną, na podobieństwo reguł gry. które raz przyjęte zawieszaj;) prawu rzeczywistości i staja ^N|C same prawem najważniejszym fotCŹ za wskaźnik naiwnego podejścia do fikcji literackiej należałoby raczej uznać trwałość przekonania o rzeczywistym istnieniu świata kreowanego przez pisarza w świcctc rzeczy willości pożali ter ackicj, wykra-czającą poza aki lektury.

Wiara, że fuhiila literacka stanowi rzeczywistość realną, że bieg losów bohatera nic jest rezultatem zamierzonej literackiej konstrukcji, lecz wynikiem zbiegu okoliczności, że losy mogłyby potoczyć się inaczej, gdyby sam bohater był uważniejszy lub mądrzejszy, owo sławetne .odwróć się", które tak często wyrywa się z ust młodego czytelnika czy filmowego wid. u w ostatnich scenach Witwciou, kiedy nie spodziewający się niczego, już zwycięski bohater za chwilę ma być ugodzony tomahawkiem w plecy, jest właśnie wyrazem takiej postawy. l)o niej zaliczyć tez można zjawiska konfahulacyjnc. tj. wyrażające się w „ulepszaniu" myślowym labuly, tak aby bohater nic doznał w mej szwanku, jnk i chęć osobistej interwencji w jego interesie, a nawet realizację lej chęci poprzez różne naiwne oddziaływania na książkę-pr/edmiot. Wśród dzieci takie działania często są rejestrowane, polegają one na wyrywaniu kat tek lub zamazywaniu ilustracji, na których przedstawione jest zagrożenie bohatera. W literaturze radzieckiej, która pierwszy okres kontaktu z literaturą charakteryzuje jako okres „reakcji przez działanie", często wymienia się przykład pięcioletniej dziewczynki, która wydrapałn nożykiem łańcuchy z. rysunku przedstawiającego Prometeusza przykutego do skały'

Konsekwencją takiego odbioru literatury jest nieumiejętność, niemożność uchwycenia zawartego w dziele uogólnieniu oraz jego znaczeń symbolicznych; ogranicza on także możliwości refleksji nad warsztatem

¹ 1. I. Iliclfrtlajj /i..**/ knlxa.    |V67 pisarskim, budową, kompozycją dzieła jako środkiem do osiągnięcia przez pisarzu zamierzonego celu

Wyodrębnianie fikcji literackiej od rzeczywistości pozalitcrackicj jest uzależnione od rodzaju utworu. W icdnych utworach konwencja „gry" narzuca się łatwo i «;tnta prze/ się, w innych wymaga od|H>wicdnicgo poziomu świadomości odbiorcy. Jest więc ona wypadkową dwóch czynników rodzaju fikcji i poziomu świadomości odbiorcy. Jest ona tcZ vs dużym stopniu funkcją panującej w danym środowisku kultury literackiej i pedagogicznej Wiara w realne istnienie światu fikcji literackiej może być przez otoczenie s/tuc/nie podtrzymywana wówczas, gdy ma ona pobudzać mechanizmy naśladowcze lub pełnić funkcje ostrzegawcze. Nic tylko /resztą otoczenie, ale równic/ i sami twórcy często w przeszłości uciekali się do tego środka, nadając powiastkom dydaktycznym podtytuły .opowiadanie prawdziwe".

Nadto w inicjalnej fazie kontaku / książką proces konkretyzacji nd/nuc/a się pewnymi spccylk/nymi cechami, które są pochodną poziomu myślenia odbiorcy i jego zasobu doświadczeń. Posługując się w zasadzie tym samym mechanizmem myślenia co czytelnik dojrzały, początkujący odbiorca uzyskuje w rezultacie całkowicie nieraz, inny obraz sensów zawartych w utworze, „fałszywe konkretyzacje" pojawiają się w płaszczyźnie rekonstruowania układu całości dzieła, przybierając najczęściej formę odmiennego szeregowania ważności problemów, wywołanego trudnościami w objęciu całokształtu hardziej skomplikowanej fabuły. Bardzo przekonywający opis takich .fałszywych konkretyzacji" występujących u dzieci w wieku przedszkolnym zawiera praca J. Chamice'. Podobne zjawiska występują przy konfrontacji literatury z z.isoł>cm własnych doświadczeń życiowych, gdzie przy wyborze najważniejszych momentów utworu wysuwa się na plan pierwszy nic to, co obiektywnie najważniejsze, lecz to. co zgodne / własnym doświadczeniem. W cytowanej pracy J Chamice dzieci szeregowały najsmutniejsze wydarzenia w baśni Dxicwczvnk<i : zapałkami w sposób następujący:

U zgubiła but i chłopiec wyśmiewał się /. niej.

2)    marzła,

3)    choinka, która jej sic ukazała, znikła,

¹ J Chamice Kiiqtka /oto c:ynn,k k%:iultnj<(cy »/r:wCi u    w *itkupr:cdi:ktdfntn W:

lf:mko i    iwiłtl* :ointfttuiwań ityieMetyth Praca /Noiowa j**l red T.

PiiiiiomsIicko. W*rv.»W4 IVM

23