Obraz�2

30 Podstawy dydaktyki ogólnej

innych sposobów kontroli i oceny wyników nauczania tym, że są od nich dokładniejsze, bardziej obiektywne i wymierne. Wynika to stąd, iż test jest „próbą, identyczną dla wszystkich badanych, wprowadzoną intencjonalnie w ściśle kontrolowanych warunkach i umożliwiającą obiektywny i dokładny pomiar badanej cechy, procesu psychicznego lub jego zewnętrznych rezultatów" (Zaczyński, 1968, s. 117).

W badaniach dydaktycznych znajdują zastosowanie przede wszystkim tzw. testy umiejętności elementarnych, takich jak czytanie, pisanie i najprostsze operacje arytmetyczne, a także różne testy wiadomości i umiejętności, którymi bada się uczniów wyższych klas szkoły podstawowej. różnego typu szkół średnich oraz studentów.

Testy dydaktyczne dzieli się niekiedy na testy profesjonalne (standaryzowane) i testy nauczycielskie. Pierwsze wymagają przygotowania przez odpowiednich specjalistów, spełnienia wielu warunków wynikających z teorii diagnozy i statystyki oraz długotrwałych badań weryfikujących, niezbędnych w celu standaryzacji, drugie natomiast mogą być konstruowane przez osoby badające efekty prowadzonych przez siebie zajęć dydaktycznych i nie wymagają standaryzacji, aczkolwiek również muszą spełniać warunki poprawnej diagnozy oraz statystyki.

Z kolei testy psychologiczne, a wśród nich przede wszystkim tzw. testy zdolności oraz testy osobowości, dostarczają informacji na temat ogólnej sprawności umysłowej uczniów, cech ich charakteru, przeżyć emocjonalnych, motywów postępowania itp. Informacje te okazują się niejednokrotnie bardzo pomocne przy wyjaśnianiu psychicznych uwarunkowań postępów uzyskiwanych przez uczniów w nauce, a zwłaszcza trudności napotykanych przez nich w tym zakresie.

Wywiadem i ankietą posługujemy się w badaniach dydaktycznych w tych sytuacjach, kiedy chcemy uzyskać informacje o tym, co dane osoby wiedzą oraz jak oceniają określone zjawiska i procesy. Metoda wywiadu umożliwia zdobywanie informacji za pomocą bezpośredniej rozmowy, która może przyjmować różną postać. Może to być rozmowa swobodna, której treść jest zdeterminowana przez założony cel badawczy, bądź rozmowa naprowadzana przez badacza na problemy uprzednio sformułowane, nie mające przy tym formy pytań. Może to być wreszcie rozmowa kierowana, w której badacz oczekuje ustnej odpowiedzi współrozmówcy na listę dokładnie sformułowanych pytań. Do przeprowadzenia wywiadu w postaci rozmowy naprowadzanej i rozmowy kierowanej badacz przygotowuje kwestionariusz wywiadu, który w pierwszym wypadku stanowi zbiór pytań modyfikowanych stosownie do indywidualnych właściwości rozmówcy, w drugim zaś zbiór ten jest

jednakowy dla wszystkich badanych. Oba te wywiady umożliwiają zdobycie informacji rzetelniejszych i bardziej obiektywnych niż swobodna rozmowa. Ankieta z kolei umożliwia zdobywanie pożądanych informacji od wybranych osób za pośrednictwem drukowanej listy pytań (kwestionariusz ankiety). Metody wywiadu i ankiety stosuje się niekiedy łącznie w celu wyeliminowania ewentualnych odpowiedzi przypadkowych lub nieprawdziwych.

Analiza dokumentów pedagogicznych stanowi kolejną metodę badań dydaktycznych. Metoda ta pozwala na wykorzystanie informacji zawartych w programach nauczania, podręcznikach szkolnych, dziennikach lekcyjnych, arkuszach ocen, protokołach z zebrań rady pedagogicznej, notatkach nauczycieli, dokumentacji badań lekarskich czy psychologicznych. Chodzi tu zwykle o dane dotyczące treści kształcenia, właściwości środowiska ucznia (rodzina, grupy rówieśnicze pozaszkolne), jego zachowania, stanu zdrowia, właściwości psychicznych, trudności wychowawczych itp. Bogatym źródłem informacji są ponadto wszelkie wytwory uczniów: prace pisemne, wiersze, pamiętniki, rysunki, prace plastyczne, różne utwory muzyczne (utrwalone na taśmie magnetofonowej lub wideo). Informacje zdobyte za pomocą analizy tych dokumentów wzbogacają wiedzę o uczniu oraz stanowią cenną pomoc przy interpretowaniu wyników eksperymentu i obserwacji.

Metodą analizy dokumentów posługujemy się w badaniach dydaktycznych również w celu dokonania oceny dorobku epok minionych oraz dla opracowania charakterystyki współczesnych systemów dydaktycznych w innych krajach. W pierwszym wypadku metoda ta zyskuje pewne cechy metod historycznych, w drugim zaś upodabnia się do metod stosowanych w pedagogice porównawczej. Ilościowe opracowanie wyników badań dydaktycznych, stanowiące przeważnie jeden z ich końcowych etapów, wymaga stosowania różnorakich analiz statystycznych. Dzięki nim staje się możliwe przedstawienie uzyskanych wyników w porównywalnych kategoriach liczbowych.

Analiza statystyczna obejmuje z jednej strony statystyczny opis wyników uzyskanych w badaniach, z drugiej zaś — statystyczną weryfikację hipotez.

Na opis składają się takie czynności, jak ustalanie wielkości miar tendencji centralnej (średnia arytmetyczna, mediana), odchylenia standardowego, miar dyspersji, a także właściwości rozkładu wyników. Ponadto opis statystyczny może polegać na zestawieniu wyników ujętych w liczbach bezwzględnych lub też w’ postaci wskaźników procentowych — w formie tablic korelacyjnych.