prapol040

kiedy obszary zajęte przez żyjące wówczas ludy, zazębiały się silnie o siebie i w znacznej części pokrywały się z sobą, ponieważ ludy te mieszkały często w zmieszaniu, obecnie terytoria poszczególnych ludów są na ogół ściśle wyodrębnione. Południową Wielkopolskę i Śląsk zajmowała w pierwszym okresie epoki brązowej kultura unietycka, ziemię Chełmińską, Kujawy, Pałuki i dawną ziemię wałecką kultura iwieńśka, w zachodnim skrawku Wielkopolski i w części Ziemi Lubuskiej rozwijała się kultura grobska law północno-zachodniej Wielkopolsce wraz z Pomorzem gdańskim a prawdopodobnie i szczecińskim istniała kultura grobska II. W Małopolsce panowała kultura mierzanowicka, w reszcie Polski zaś przeżywała się nadal kultura kamienna.

Kultura unietycka

Wśród kultur tych na pierwszy plan wysuwa się kultura unietycka, tak nazwana od miejscowości czeskiej Une-tice, gdzie odkryto typowe dla niej cmentarzysko. Przodujące stanowisko tej kultury wynikło stąd, że będąc najdalej wysunięta na południe i zajmując tereny obfitujące w kruszce, dzięki ożywionym stosunkom handlowym z południem i wschodem najwcześniej rozwinęła ona własny przemysł brązowy a następnie rozszerzyła jego znajomość ku północy. Do zwiększenia znaczenia tei kultury przyczynił się też fakt zajmowania przez nią rozległego terytorium, ciągnącego się od Turyngii poprzez Saksonię aż do Prosny od południowej Brandenburgii aż do środkowego Dunaju. Kultura unietycka stanowi w znacznej mierze wytwór grup: śląskiej (marszowic-kiej) i sasko-turyńskiej ludności ceramiki sznurowej przy słabym udziale innych ludów, przede wszystkim przedstawicieli kultury pucharów dzwonowatych. Dowodzi tego z jednej strony tożsamość obrządku pogrzebowego kultur ceramiki sznurowej i unietyckiej (groby jednostkowe z szkieletami skurczonymi), przy czym jednak na Śląsku używano grobów płaskich. w Wielkopolsce zaś częściowo sypano nad grobami potężne kurhany do 5 m wysokie, a mierzące nieraz ponad 30 m w średnicy, w czym zaznacza się zapewne wpływ tu-ryński. Z drugiej strony na związek ten wskazują wyraźne podobieństwa w ceramice. Niektóre naczynia kultury unie-tyckicj, np. kubki o esowatym profilu są bardzo zbliżone do odpowiednich form ceramiki sznurowej, inne zaś, np. kubki ostro profilowane z niską częścią dolną w kształcie odcinka kuli i wysoką częścią górną zwężającą się ku środkowi (tabl.

VI, 4), zdradzają swe pochodzenie — przez szereg form pośrednich — od wyżej wymienionych kubków o esowatym profilu, wreszcie duże naczynia bez uch z baniastym, chropowatym brzuścem wysoką, gładką szyją i dwoma walkami poziomymi u jej nasady (tabl. VI, 7), rozwinęły się zapewne z naczyń zasobowych ceramiki sznurowej, jakie znamy np. w grupie zachodnio-polskiej, śląskiej, złockiej i rzuccwskiej. Natomiast silne wygięcie na zewnątrz brzegów tych wszystkich naczyń stanowi zapewne dziedzictwo kultury pucharów dzwonowa tych.

Trudniej jest uchwycić pokrewieństwa z kulturą neo-la-tyczną w zakresie narzędzi, bo wyroby brązowe, które wyparły z użycia narzędzia krzemienne, już ze względu na odmienną technikę wykonywania zmieniły w mniejszym lub większym stopniu swe kształty i dlatego nie dadzą się do nich nawiązywać. Jednakże znajdowanie w niektórych starszych grobach kultury unictyckiej na Śląsku czekanów kamiennych typu śląskiego wskazuje, że mamy tu do czynienia z potomkami sznurowców, a w Czechach znajduje się w grobach kultury unietyckiej nieraz nawet krzemienne siekierki, grociki strzał i groty oszczepów. Na ogół jednak narzędzia kamienne zostały już w tym czasie wyparte z użycia, a siekierki krzemienne zastąpiono smukłymi siekierkami brązowymi z niskimi brzegami wyrobu miejscowego. Wśród broni wytworem rodzimym kultury unietyckiej, * opartym jednak na wzorach italskich, są trójkątne sztylety z rękojeścią brązową, złożoną z dwóch płytek połączonych nilami. Lud kultury unietyckiej wytworzył też swoiste formy ozdób przetwarzając częściowo pierwowzory obce. W ten sposób z importowanych szpil zwojowych typu cypryjskiego powstały szpile uszate typu unietvckicgo, zaooatrzone w odwrotnie stożkowatą główką z półkolistvm uszkiem (tabl. VI. 3). Inne szpile z kulistą, skośnie przekłutą główką (tabl. VI, 1—2) naśladują zapewne formy kościane. Uszka wzgl. otwory w główce szpil miały na celu zabezpieczenie tych ozdób, używanych do spinania szat, przed zgubą przez przeciągnięcie tam sznura, zawiązywanego następnie naokoło ostrego końca szpili, wystającego z szaty. Do ozdoby rąk służyły zwoje cylindryczne kute z drutu brązowego, podobne do okazów miedzianych z końca neolitu, oraz ich lane naśladownictwa, tzw. bransolety mankietowe (ryc. 16, 5), u których tylko żebrowanie poprzeczne przypomina, że pierwotnie wykuwano je ze spiralnych zwojów drutu. Uszy zdobiono

73