psychologia religii
2

14

W pracy Artmana zawarty jest wyczerpujący przegląd literatury tero zjawiska, powstałej do połowy lat 50* Omawia również zjawiska ekstatyczne w różnych religiach. Ważną część pracy etanowi zawarta w trzecim tomie prezentacja sposcbu traktowania relacji zachodzącej między ekstazą a pojęciami wypracowanymi na gruncie psychiatrii*

Arbmsn krytycznie odnosi się do utożsamiania ekstazy religijnej z histerią* Stąd krytycznie podchodzi dc takiego utożsamienia prezentowanego przez Tors Andrae. Wyrażając pogląd, że ekstaza może być przeżywana w bliskim związku ze stanami histerycznymi, podkreśla jednak szczególną rolę, jaką religia odgrywa dla osób przeżywających ekstazę. Pisze: "Sądzę, że udało mi się wykazać, iż ekstaza, jako skutek stanu umysłu, który ją poprzedza i którego jest tylko pczanormalną intensyfikacją lub kulminacją, nie noże być, mimo szeregu uderzających podobieństw, urażana za identyczną z transem histerycznym lub w wielu aspektach zupełnie do niego podobną /Arbmar 1970/.

Chciałbym teraz zeprezentować badania, które miały na celu klasyfikację różnych stanów świadomości. W literaturze powstałej w Kiemczecfc spotykamy próbę realizacji tego celu przez W. Gruchną, mówiącego c świadomości w stanie czuwania i świadomości w stanie snu. Mówiąc obrazowe, normalne stany zajmują tylko niewielki wycinek diagramu, natomiast powyżej i poniżej znajdują się stany, które mogą być klasyfikowane z uwagi na swoją intensywność. jta^pobudzenia^chara]Łtex^a3Lj^^-^$odwyż-ezoną wrażliwością, odnoszącą się jednak często tylko w odniesieniu

irdzo ograniczonej dziedziny. Stany~~lfam ov. ani a natomiast, charakteryzują się różnym stopniem senności. Zgodnie z tym schematem stany mistyczne należą do stanów "pobudzenia" /Gruehn 1560/.

K. Thomas reprezentuje teń^£m"xTend' w~-swoich badaniach nad medytacją. W tym kontekście używa pojęcia "Auserwache Bewusseinsstufe^ł,t przez które rozumie przede wszystkim hipnozę oraz różnego rodzaju intoksykacje, szczególnie zaś intoksykacje substancjami narkotycznymi.

W swoim schemacie stanów świadomości wprowadza skalę, na której ocenia te stany z religijnego punktu widzenia /Thomas 1973, 1C ff./.

Podejście klasyfikacyjne przyjmuje zarówno D. Langen w pracy poświę-

*•***•    "'—

conej ekgtą&ję w kulturach archaicznych i medytacji azjatyckiej /1963/« jak i Th. jSpoerii-^Jk£i|zce~~*PT^n    “Sad ekstazą" /196S/.

Spoerii rozgranicza ekstazę prymitywną i ekstazę kulturową. Podobnie, jak C. Albrecht, mówi o świadomości semnabuliezre-ekstatycznej, o "zwężonej świadomości ekstatycznej". Opisując różne stany świadomości należy, zdaniem Spoeriego, zwrócić między inryn? uwag* na świadomość jako taką, ^a_^echanizmsnui^czuwaniaj_ komunikacji z otaczającym światem oraz zagadnienie in te grac jiświadomości .    —    .