SAM)23

Pacjent z podwyluwiym lub Jrartwym nastrojem

^z-^naią pacjenta, widzą wyraźnie, że nie jest to u niego stan normalny. Niektórzy chorzy staja się niezwykłe drażliwi lub podejrzliwi i nie odczuwają wtedy przyjemności związanej z manią. Wykazują niski poziom tolerancji frustracji, w związku z czym każde pokrzyżowanie lub udaremnienie ich planów może prowadzić do nasilenia gniewu, a nawet do pojawienia się urojeń prześladowczych. Czasami obserwuje się szybkie zmiany stanu psychicznego - od objawów depresyjnych do maniakalnych, z dnia na dzień lub nawet z godziny na godzinę, określa się to jako epizod afektyumy miesuuty-

Objawy biologiczne

Zmniejszona potrzeba snu.

Podobnie często jak euforii (71%) większość pacjentów z manią doświadcza drażłiwości (80%), obniżonego nastroju (72%) oraz chwiejnego lub zmiennego nastroju (69%) - w nawiasach podano rozpowszechnienie.

Jest to bardzo

ważny wczesny sygnał ostrzegawczy manii lub hipomanii. Sen ulega skróceniu do paru godzin na dobę, a niekiedy dochodzi do wielodniowej całkowitej bezsenności.

Zwiększona energia. Początkowo wzmaga Ma celowa aktywność; kiedy upośledzony zostaje krytycyzm, skutki tej aktywności bywają katastrofalne, osoba chora np. angażuje się w liczne ryzykowne interesy, w sposób niepohamowany zabawia się i wydaje pieniądze; aibo lekkomyślnie nawiązuje kontakty seksualne z wieloma partnerami, co jest dla niej nietypowe. W ciężkich stanach aktywność staje się zupełnie bezcelowa, chaotyczna, stereotypowa, a w skrajnych przypadkach może nawet być przyczyną osłupienia maniakalne, go. W razie braku leczenia ta nadmierna aktywność może prowadzić do fizycznego wyczerpania, a niekiedy nawet do śmierci. Pod. czas badania stanu psychicznego zwiększenie energii jest obserwowane jako pobudzenie psychoruchowe; pacjent nie jest w stanie spokojnie usiedzieć, ciągle wstaje, chodzi po pokoju, nadmiernie gestykuluje.

W manii u 98% chorych występuje przymus mówienia, u 87% - podniecenie psychoruchowe, u 81% - bezsenność, u 57% - od-hamowanie seksualne.

Objawy poznawcze Zawyżona samoocena lub postawa wielkościowa. W hipomanii chorzy zazwyczaj przeceniają swoje możliwości, zdolności, swoją pozycję społeczną i sytuację finansową.

W ciężkich przypadkach manii mogą wystąpić urojenia wielkościowe (zob. dalej).

Upośledzenie uwagi. Zwykle pacjenci mają trudności ze skupieniem uwagi na jednej rzeczy, rozpraszają ich nieistotne bodźce zewnętrzne (hałasy', inne przedmioty lub osoby w pomieszczeniu).

Przyspieszenie myślenia. Pacjenci mogą subiektywnie doświadczać przyspieszenia toku myśli; czasami czują, że ich myśli biegną szybciej, niż mogą je wyrazić. Gwałtownie łączące się myśli, tworzące strumień powiązanych ze sobą pojęć, nazywa się gonitwą myśli. Niepowstrzymaną potrzebę wypowiadania myśli, z niemożliwością przerwania takiej wypowiedzi, określa się przymusem mówienia. W hipomanii niektórzy pacjenci stale piszą listy, wiersze, bazgrzą, wykonują prace artystyczne.

Postawa wielkościowa (78%), gonitwa myśli (71%) i upośledzenie uwagi (68%) są najczęstszymi niepsychotycznymi objawami zaburzeń poznawczych w manii - w nawiasach podano ich rozpowszechnienie.

Zaburzenie krytycyzmu i wglądu. Są to typowe objawy manii Niekiedy prowadzą do niezwykle lekkomyślnych i nieodpowiedzialnych zachowań, których później chory może żałować. Brak wglądu w chorobę bywa trudną do pokonania przeszkodą przy próbie nakłonienia pacjenta do leczenia.

Objawy psychotyczne

W epizodach manii objawy psychotyczne występują znacznie częściej niż w epizodach depresji i obejmują zaburzenia myślenia i spostrzegania.

Zaburzenia formy myślenia Zaburzenia formy myślenia (zob. rozdz. 4) powszechnie występują w schizofrenii, ale często można je obserwować w manii psychotycznej i w mniejszym stopniu w epizodach depresji psychotycznej. Prawdopodobnie najczęstszymi zaburzeniami formy myślenia w manii są: drobiazgowość, uskokowość, gonitwa myśli oraz wtórne myślenie urojeniowe¹. W epizodach manii mogą także się pojawić objawy zaburzeń myślenia typowe dla schizofrenii, np. rozluźnienie kojarzeń, neologizmy lub otamowanie.

Drobiazgowość i uskokowość. Dla myślenia drobiazgowego (nadmiernego włączania) typowe są wypowiedzi, w których osiągnięcie celu jest opóźnione z powodu nadmiernego włączania szczegółów, niepotrzebnych wątków pobocznych oraz dygresji; niemniej jednak mówca w końcu połączy w całość początkowy wątek z końcowym, jeżeli pozwoli mu się skończyć wypowiedź. Drobiazgowość wypowiedzi można zaobserwować u osób zdrowych, w większości rodzin znajdzie się co najmniej jedna osoba, której dotarcie do końca opowiadanej historii zabiera mnóstwo czasu. W przeciwieństwie do drobiazgowości - uskokowość wypowiedzi wyraźniej wskazuje na psychopatologię; mówca zmienia początkowy wątek wypowiedzi i nigdy do niego nie wraca, przeskakując z tematu na temat.

Gonitwa myśli. Jak opisano powyżej, w gonitwie myśli myślenie jest tak znacznie przyspieszone, że wypowiedź stanowi ciąg powiązanych ze sobą tematów. Związek między poszczególnymi tematami może być taki jak w prawidłowych wypowiedziach, w których każda kolejna myśl wypływa z poprzedniej; może to być skojarzenie na zasadzie gry słów lub podobieństwa dźwięków; mogą być powiązane poprzez niejasny wątek, który nie jest pierwotnym celem wypowiedzi, np. „Muszę już iść do łóżka. Czy czułeś kiedykolwiek zapach mojego łóżka róż? Ach, czy to, co zwiemy różą, pod inną nazwą nie mniej by pachniało?". Jeżeli nawet wydaje się czasami, że pacjent w manii wypowiada zupełne nonsensy, zapisanie tych wypowiedzi wykazuje, że poszczególne wątki są ze sobą w pewien sposób - chociaż niejasno - powiązane.

W miarę nasilania się objawów manii dochodzi do rozluźnienia kojarzeń i zwiększenia trudności z logicznym łączeniem wątków.

W końcu myślenie przypomina zaburzenia spotykane w schizofrenii, a więc rozluźnienie kojarzeń (rozkojarzenie), ześlizgiwanie się, sałatę słowną i neologizmy, różne wątki są powiązane ze sobą bardzo luźno lub nie wiążą się ze sobą wcale (zob. rozdz. 4). Gonitwa myśli jest uważana za objaw psychotyczny,

13

1

Tradycyjnie urojenia klasyfikuje się jako zaburzenia treści myślenia, a nie formy myślenia [przyp. tłum.].