SAM)24

^Pacł^cnt * podwyższonym lub drażliwym nastrojem

Zaburzenia nastroju

*    hipomania, mania i epizod efektywny mieszany

*    zaburzenie afektywne dwubiegunowe

*    cyklotymia

*    depresja (może być z nastrojem drażliwym)

jeżeli wypowiedzi pacjenta są praktycznie niezrozumiałe.

Urojenia wtórne. Urojenia wtórne to takie patologiczne sądy, które rozwijają się w odpowiedzi na inny stan psychopatologiczny -w tym przypadku na nieprawidłowy nastrój. Dla osoby oceniającej stan psychiczny zrozumiale jest, w jaki sposób urojenia powstawały. Inaczej jest w przypadku urojeń pierwotnych, które pojawiają się samoistnie, bez poprzedzających je innych objawów psychopatologicz-nych, i których pochodzenie jest niewytłumaczalne i niezrozumiałe. Występują one prawie wyłącznie w schizofrenii (zob. rozdz. 4). Podwyższonemu nastrojowi typowo towarzyszą urojenia wielkościowe (pacjenci są przekonani, że mają szczególne znaczenie, możliwości, umiejętności, władzę itp.). Powszechne są także urojenia prześladowcze (szczególnie w nastroju drażliwym); chorzy wyrażają przekonanie, że inni chcą wykorzystać ich wysoką pozycję. Kiedy treść urojeń odpowiada nastrojowi pacjenta, określa się je jako zgodne z nastrojem. Bardzo często pacjenci w podwyższonym nastroju ujawniają myśli nadwartościowe; ważne jest różnicowanie tych idei nadwartośdowych z urojeniami, w przeciwieństwie do urojeń nie one do objawów psychotycznych (zob.

33).    J

Zaburzenia spostrzegania. Niektórzy pacjenci w htpomanii mogą relacjonować subtelne zniekształcenia spostrzeżeń. Nie są to ob

jawy psychotyczne. Przede wszystkim oznacza to zwiększoną intensywność spostrzeżeń np. dźwięki wydają się głośniejsze (hiperaku-zja), kolory jaśniejsze i żywsze (hiperestezja wzrokowa). W manii mogą wystąpić omamy które są objawami psychotycznymi. Najeżę, ściej są to głosy chwalące i pobudzające.

Rozpoznanie różnicowa podwyższonego lub drażliwego nastroju

Podobnie jak depresja, podwyższony lub drażliwy nastrój może być wtórny do schorzeń somatycznych, używanych substancji psychoaktywnych lub innych zaburzeń psychicznych. Przed rozpoznaniem pierwotnych zaburzeń nastroju należy wykluczyć te przyczyny. Na ryc. 2.1 przedstawiono rozpoznanie różnicowe podwyższonego lub drażliwego nastroju.

Rozpoznanie różnicowe podwyższonego łub drażliwego nastroju

Badania wskazują, że co najmniej dwie trzecie pacjentów z rozpoznaniem zaburzenia efektywnego dwubiegunowego zgłasza objawy psychotyczne w czasie epizodu manii, a u prawie jednej trzeciej występują objawy psychotyczne w trakcie epizodu depresji.

Epizody manii wtórne do chorób somatycznych Epizody manii wtórne do używania substancji psychoaktywnych Zaburzenia psychotyczne

•    zaburzenie schizoafektywne (może przypominać manię z objawami psychotycznymi)

•    schizofrenia Zaburzenia osobowości Majaczenie/otępienie

Ryc. 2.1. Rozpoznanie różnicowe podwyższone* go lub drażliwego nastroju.

Rozpoznanie różnicowe podwyższonego lub drażliwego nastroju

Zaburzenia nastroju (zaburzenia afektywne)

Epizod hipomanii, manii i afektywny mieszany

Klasyfikacja ICD-10 wyróżnia trzy postacie epizodu maniakalnego (w zależności od jego nasilenia): hipomanię, manię bez objawów psychotycznych i manię z objawami psychotycznymi. Przedstawione powyżej objawy są wspólne tym postaciom, szczególnie podwyższony lub drażliwy nastrój oraz zwiększenie aktywności psychicznej i ruchowej. W przeciwieństwie do epizodu depresyjnego, ICD-10 nie wymaga określonej liczby objawów niezbędnych do rozpoznania manii; należy jednak klinicznie ocenić stopień zakłócenia funkcjonowania psychospołecznego (ryc. 2.2 - nasilenie zaburzenia funkcjonowania jest ważnym czynnikiem różnicującym manię z hipomanią). Jak wspomniano powyżej, epizody, w których dochodzi do szybkich zmian stanu psychicznego i naprzemiennego występowania objawów manii i depresji, określa się jako epizody afektywne mieszane.

Zaburzenie afektywne dwubiegunowe Podczas kolejnego epizodu zaburzeń nastroju (depresji lub manii) rozpoznaje się zaburzenie afektywne dwubiegunowe lub zaburzenie depresyjne nawracające. Jeśli pacjent przebył co najmniej jeden epizod hipomanii, manii bądź epizod afektywny mieszany, a ponadto w przeszłości jakikolwiek epizod zaburzenia nastroju (hipomanię, manię, depresję lub epizod afektywny mieszany), to należy rozpoznać zaburzenie afektywne dwubiegunowe. Większość pacjentów, którzy przebyli epizody manii lub hipomanii, przebyła także epizody depresji; stąd powszechnie używane pojęcie choroby maniakalno-depresyjnei. Niemniej jednak zaburzenie afektywne dwubiegunowe rozpoznaje się także u tych pacjentów, u których występowały tylko epizody manii lub hipomanii (bez epizodów depresji). Zaleca się, aby oprócz rozpoznania zaburzenia afektywnego dwubiegunowego określić rodzaj aktualnego epizodu (np. zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod mann bez objawów psychotycznych).

Cechy różnicujące manię i hipomanię (według ICD-10)

Cecha	j Hipomania	Mania bez objawów psychotycznych	Mania z objawami psychotycznymi
Nastrój	i łagodnie podwyższony i lub drażliwy nastrój (bardziej niż w cyklo-■ tymii)	znacznie podwyższony lub drażliwy nastrój	podwyższony lub podejrzliwy nastrój w stopniu bardzo nasilonym. z towarzyszącymi urojeniami, omamami, przymusem mówienia lub maniakalnym osłupieniem
Czas trwania	i kilka dni	1 tydzień	1 tydzień
Funkcjonowanie	wyraźnie utrudnia pracę	całkowicie zakłóca pracę	całkowicie zakłóca pracę
psychospołeczne	i aktywność społeczną, I ale nie w stopniu znacz-; nym czy całkowitym	1 i aktywność społeczną	i społeczną aktywność; z towarzyszącym gwałtownym podnieceniem, odwodnieniem i zaniedbywaniem własnych potrzeb

Ryc. 2.2. Cechy różnicujące manię i hipomanię (według ICD-10).