SAM)25

Pacjent z podwyższonym lub drażliwym nastrojem

Cyklotymia

Cyklotymia jest zaburzeniem przypominającym dystymię (zob. s. 6-7); podobnie jak dystymia, rozpoczyna się w okresie wczesnej dorosłości, przebiega przewlekle, z okresami dobrego samopoczucia. Cechuje się zmiennością nastroju, z występującymi na przemian okresami łagodnie podwyższonego lub łagodnie obniżonego nastroju, które nie są wystarczająco nasilone ani nie trwają dostatecznie długo, aby spełnić kryteria epizodu depresji lub hipomanii.

Depresja

W dwóch przypadkach pierwotnego zaburzenia depresyjnego może wystąpić podwyższenie lub drażliwość nastroju. W obrazie „depresji agitowanej" dominuje nastrój drażli-ze znacznym podnieceniem psychorucho-Może to utrudniać różnicowanie lodem manii. Drugi przypadek to krót-rałe podwyższenie nastroju u chorych :zonych skutecznie za pomocą tymolepty-ków lub elektrowstrząsów.

Epizody manii wtórne do chorób somatycznych lub używania substancji psychoaktywnych Zawsze należy wykluczyć schorzenia somatyczne oraz leki i substancje psychoaktywne, które mogą być przyczyną manii. Listę chorób i substancji wywołujących manię przedstawiono na ryc. 2.3. We wtórnej manii schorzenie somatyczne lub używanie substancji poprzedza wystąpienie zaburzeń nastroju; objawy ustępują w trakcie leczenia choroby somatycznej bądź po zaprzestaniu używania substancji. Za rozpoznaniem wtórnej manii przemawia ponadto brak wcześniejszych epizodów manii oraz niewystępowanie zaburzeń afektywnych dwubiegunowych w rodzinie.

Zaburzenia psychotyczne Zaburzenie schizoafektywne Zob. s. 7-8 i 37. Różnicowanie zaburzenia schizoafektywnego z epizodem manii z objawami psychotycznymi może być bardzo trudne.

Schorzenia somatyczne

Leki i substancje psychoaktywne

amfetamina i cymetydyna halucynogeny kaptopryf kokaina

| kortykosteroidy L-dopa

leki cholinolityczne leki przeciwmala-ryczne

leki przeciwwirusowe

Choroby somatyczne oraz leki i substancje psychoaktywne, które mogą być przyczyną manii

Choroba Cushinga Choroba Huntingtona Nadczynność tarczycy Niedobory witaminy B,i i niacyny (pelagra) Niewydolność nerek Nowotwory, zawały, urazy i infekcje mózgu (łącznie z HIV) Padaczka skroniowa Stwardnienie rozsiane Toczeń rumieniowaty układowy

Ryc. 2.3. Choroby somatyczne oraz leki i substancje psychoaktywne, które mogą być przyczyną manii.

Schizofrenia

W schizofrenii niekiedy obserwuje się podniecenie, podejrzliwość i podwyższenie nastroju; może to sprawiać trudności w różnicowaniu z manią z objawami psychotycznymi. Na ryc. 2.4 przedstawiono najważniejsze cechy różnicujące te zaburzenia; mogą one być pomocne w ustaleniu właściwego rozpoznania.

Zaburzenia osobowości Psychiatrzy często spotykają się z takimi zaburzeniami osobowości, w których występują cechy jak w hipomanii, np. impulsywność, wybuchy złości i chwiejność nastroju w granicznym zaburzeniu osobowości (borderline). Zaburzenia osobowości cechują się utrwalonymi i stale utrzymującymi się wzorcami zachowań, podczas gdy łagodniejsze epizody zaburzenia afektywnego dwubiegunowego nie

Algorytm diagnostyki zaburzeń nastroju r

Schizofrenia

Psychopatologia	' Mania	Schizofrenia
Zaburzenia formy myślenia	drobiazgowość, uskokowość, gonitwa myśli	rozluźnienie kojarzeń, neologizmy, otamowanie
Urojenia	najczęściej zgodne z nastrojem I (urojenia wielkościowe i prześladowcze)	urojenia nie związane z nastrojem, dziwaczne, oddziaływania i owładnięcia (np. nasyłanie, odciąganie lub ugtośnienie myśli)
Mowa	przymus mówienia, trudno prze-| rwać wypowiedź	mowa z wahaniem, zacinaniem się
Objawy biologiczne	znacznie zmniejszona potrzeba snu, zwiększona energia fizyczna i i psychiczna	mniejsze zaburzenia snu, nadaktyw-ność mniej nasilona
Napęd psychomotoryczny	podniecenie	podniecenie, objawy katatomczne

lub objawy negatywne

Ryc. 2.4. Różnice obrazu psychopatologicznego między manią a schizofrenią (są to tylko wskazówki; typowe schizofreniczne objawy mogą wystąpić w manii i na odwrót).

Algorytm diagnostyki zaburzeń nastroju

występują w sposób ciągły i charakteryzują się wyraźnym, ograniczonym w czasie, pogorszeniem funkcjonowania psychospołecznego.

Majaczenie/otępienie

Zob. rozdz. 9.

Kliniczna

Podane poniżej pytania kierowane do chorego

mogą pomóc w ujawnieniu najważniejszych

objawów manii/hipomanii:

•    Czy ostatnio wystąpiło uczucie niezwykłej wesołości lub podniecenia?

•    Czy w porównaniu z innymi osobami odczuwa zbyt dużo energii?

•    Czy potrzebuje mniej snu i mimo to nie odczuwa zmęczenia?

•    Czy ostatnio pojawiły się jakieś nowe zainteresowania lub pasjonujące pomysły?

•    Czy myśli biegną bardzo szybko?

•    Czy ma jakieś szczególne umiejętności lub możliwości?

U wszystkich pacjentów w podwyższonym nastroju należy przeprowadzić dokładne badanie przedmiotowe (łącznie z badaniem neurologicznym i oceną układu endokryn-nego).

Badania uzupełniające

Podobnie jak w zaburzeniach depresyjnych, w manii zazwyczaj wykonuje się uzupełniające badania (środowiskowe, psychologiczne, laboratoryjne), które mają na celu potwierdzenie rozpoznania i wykluczenie przyczyn organicznych oraz związanych z używaniem substancji psychoaktywnych (zob. ryc. 2.3). Pomocnym narzędziem przesiewowym w badaniu zaburzeń afektywnych dwubiegunowych jest skala samooceny: kwestionariusz zaburzeń nastroju (The Xiood Disorders Questionnaire - MDQ).

i

Zob. ryc. 2.5.

17