scs15

Warto zwrócir uwagę na to, aby w wymowie nic zrównywać całkiem ć i r. Pierwszą v. tych głosek należy wymawiać ,,bardziej miękko”, a drugą • „bardziej twardo”.

5) Litery u, zwane jerami, oznaczają bardzo krótkie samogłoski o niezbyt wyraźnej artykulacji. W tekstach scs. r, (jer twardy) umownie . 'ylnmy pi/ewa/nie jak krótkie j', natomiast b (jer miękki) jak lunilm /, up

CbWb —sbm — wym. vv;/k, A t • H »• dian, wym illnl

Wartość tylko graficzną po i.id.tb r 1 tako h |■>«l.|«/emach jak: n,_t rt>, /», Ib, w których spółgłoski 1, I im W . I• 1 • .11.1« 1 glieikot wótczy, o czym będzie jeszcze mowa osohno (/.oh, b /, I•)• "I*

Bp't.)C'ó , Hpł.-t-    vt b%b - wym. vf X?, ale Kp^Bb —knvb —

wym. /o IV/,

HA’t'K'1'.    vhhi>, vh.hr, wym. 7ale IIA'bTb • /»/&//»—• vvy 111.

filytl.

b) Samogłoski nosowe oznaczane specjalnymi znakami należy wymawiać z pełnym rezonansem nosowym w każdej pozycji, 11 p.:

fiATb —prjb, CA —.Tę,    — dęb*,    —idę.

7)    Z dwóch znaków na głoskę o w powszechniejszym użyciu był znak O (por. gr. omikron); rzadko pojawia się 0) (por. gr. omega).

8)    Obok kombinowanej litery (zbitki dwu liter) l|| na oznaczenie $t stosowany jest często w cyrylicy dwuznak U-IT, np.:

p G LjJ W i p 6 LUTU — reSti.

9)    Wyjątkowym odstępstwem od fonetycznej zasady oddawania jednej głoski jedną literą jest pisownia 0/ — u oraztM ,T>I —y.

10)    Szereg liter miało zastosowanie tylko w wyrazach zapożyczonych z języka greckiego. Należą tu znaki dla głosek: /, th, ks, ps, y (;, u — tzw. ypsylon lub igrek).

11)    Całkiem nowego pochodzenia są w alfabecie cyrylickim znaki: h i l, wprowadzone pr/ez uczonego chorwackiego V. Jagicia. Znak li, wzięty z alfabetu serbskiego, oddaje glagolicką literę W. ua oznaczenie g w wyrazach pochodzenia greckiego, np. rconiA luI) Iigcoha grona 'piekło’.

Litery L używa się rzadko, mianowicie w wypadku transliteracji glagolickiego znaku 'E - - i.

12)    Literę A należy czytać jak twarde /, zbliżone do przedniojęzykowego /, podobnie jak w języku rosyjskim, np. rAAPOAATłl—glagolałi lub glagolati, lecz nie guagouali.

Id) Wartość głoskowa pozostałych liter nie nastręcza specjalnych uwag. Można tu wskazać na pierwotnie miękką, a później twardą wymowę spółgłosek z, % || z, c, $ — idąc w kolejności podanej w tabeli alfabetów (zob. § 5). Przy czytaniu tekstów spółgłoski te wymawiamy umownie tak jak w języku polskim, tzn. twardo.

14) W tekstach scs. spotykamy się też z pewnymi znakami diakrytycznymi, interpunkcyjnymi i skróceniami. Omówimy je tu pokrótce kolejno.

a) Palatalność niektórych spółgłosek oznaczana bywa niekonsekwentnie znakiem ~ (łuczkicm) umieszczonym nad literą, np.:

CbTB0|3lżf>— sbtrorp, sr,lvorję 'uczynię’, ^€(\AA'fe—zeml'a, ze mija, HN Nb — na ńb, na njb 'nań, na niego’, r€cOHN—grona, |?G,CNpb •—Hesarb 'cesarz rzymski’, por. UtiCNpb rrsarb 'cesarz’.

b)    Dość często trafia się apostrof na miejscu opuszczonych jerów, np. no B’CA A’HM - po iSsę d'ni 'po ^szystkic dni*.

c)    Wyrazy częslo używane lub pojęcia ogólne i nazwy święte (nomina sacra) bywają skracane, przy czym używa się kreski poziomej, prostej lub na końcach zagiętej (tzw. tytly) nadpisanej u góry, np. T A AT Y\—glati = rA&rOAATH— gla-golati, 5'b — bb = BOTTd --bogi itp.

stawiana w środku więcej kropek. W : kropek oddajemy ] einck, średnik, dwu

d)    Powszechnie stosowanym znakiem interpunkcyjnym w tekstach scs. jest kropka między wyrazami i zdaniami. Istnieją też połączenia dwu lub należności od treści i kontekstu zdaniowego kropkę lub grupę rzez różne współczesne znaki interpunkcyjne—kropkę, prze-kropek, pauzę, wykrzyknik i pytajnik.

Otóż poszczególne litery mogły oznaczać także cyfry, podobnie łacinie. Litery mające wartość cyfrową odróżniane są w tekście p. A —J- d = 1. W glagolicy kolejność cyfr odpowiada dokładnie

i ich zastosowanie jak jest w grece czj za pomocą kreski, i kolejności liter, nat 1 6) ,Na zakończ

15)J Należy wsluizuć jeszcze na jedną charakterystyczną cechę alfabetów scs,

>miast w cyrylicy kolejność jest nieco inna (zob. § 5). uiie uwag o alfabetach scs., wartości głoskowej liter, zasadach wymowy itd. należ] zaznaęzyć, że ilustrowane dotąd przykłady scs. podane zostały w uproszczonej transkrypcji fonetycznej (pólfonetyczncj, fonologiczncj), odzwierciedlającej w^r przybliżeniu wymowę języka scs. z 2. połowy IX i 1. połowy X w. Taką transkrypcją będziemy się w zasadzie posługiwać w dalszych rozdziałach niniejszego podręcznika. Jak widać, transkrypcja tu przyjęta opiera się na odpowiednio przystosowanym alfabecie łacińskim (tzw. lacincc) wzbogaconym o konieczne znaki diakrytyczne (kreski, haczyki, daszki, kółeczka, półkola itp.). W odróżnieniu od transkrypcji fonologiczncj (pólfonetyczncj) transkrypcja ściśle fonetyczna uwzględnia w zasadzie wszystkie cechy wymawianiowe (warianty fonetyczne) fonemów i stosuje w związku z tym bogatszą skalę znaków diakrytycznych. W obu typach transkrypcji pisze się tylko malę litery.

zwicrcicdla wymów na alfabet łaciński, krypcji fonetycznej, netyczną a translitc

Niekiedy dla cc;lów filologicznych stosuje się tzw. transliterację, która nie od-y, lecz zapis. Przepisuje się teksty głagolickie lub cyrylickic Korzysta się przy tym często ze znaków stosowanych w trans-W praktyce nic ma wielkich różnic między transkrypcją półfo-rącją, czyli transkrypcją literową, względnie półortograficzną. Można by wreszcie próbować transkrypcji tekstów scs. za pomocą pisowni przyjętej w danym języku, np. polskim. Myłaby to transliteracja w pełni ortograficzna. W praktyce takiej transliteracji się nie stosuje; czasami przenikają z niej niektóre znaki do transliteracji międzynarodowej, np. eh i dz.

Omówione sposoby transkrybowania (transliterowania) porównajmy na wybranych przykładach: j

tekst cyrylicki			transkrypcja fonetyczna	transkrypcja pólfonetyczna		transliteracja
MAO B'b K*b		cfoifikb moSb		ćlov£kb v\ąźb		Łlovlkb mpźb, tntfsćh

V