Untitled6

Ekonomia poklasyczna

J. James Mili (1773-1836)

J. Mili uważał się za ucznia i kontynuatora dzieła D. Ricarda. Tym-asem w swym dziele Elementy polityki ekonomicznej z 1821 roku zwe-fikował najistotniejszą część systemu Ricarda, prezentując uproszczoną >ncepcję teorii wartości. Uważał, że wartość tworzy nie tylko praca wa, ale i uprzedmiotowiona. Dzieląc wartość na płacę i zysk J. Mili ierdzi, że robotnik otrzymuje wynagrodzenie zanim produkt zostanie /tworzony i sprzedany, a więc jest kredytowany przez kapitalistę. Wo-c tego zysk ma charakter procentu od wypożyczonego robotnikowi pitału. Renta gruntowa zaś jest niezapłaconym dochodem, który jest stępstwem wzrostu liczby ludności i należy ją oddać temu, kto przyśnią się do jej powstania. Mili postuluje więc, by opodatkować wzrost lty gruntowej na rzecz społeczeństwa. J. Mili podkreślał też tezę o niecności powstania nadprodukcji i kryzysu, ponieważ generując podaż arzy się równocześnie popyt.

/. John Stuart Mili (1806-1893) szczególną rolę w teorii ekonomii w okresie schyłku kapitalizmu lnokonkurencyjnego w latach pięćdziesiątych XIX wieku spełniał J. Mili (syn J. Milla). Starał się podsumować dotychczasowy dorobek nych teorii. W swym głównym dziele Zasady ekonomii politycznej ektóre jej zastosowania do filozofii społecznej z 1848 roku aprobuje system oparty na prywatnej własności środków produkcji, a wolną ikurencję uznaje za najlepszy mechanizm gospodarczy. Dostrzega jed-ujemne strony tego systemu, przyznając rację krytyce kapitalizmu iz socjalistów utopijnych. W swej koncepcji funkcjonowania gosposi dąży więc do pogodzenia liberalizmu gospodarczego z reformami tecznymi, łagodzącymi jaskrawe nierówności podziału. Propagowane ;z niego reformy: nacjonalizacja renty gruntowej, ograniczenia prawa dzielenia własności, popieranie spółdzielczości produkcyjnej są niewąt-yie postępowe na owe czasy, chociaż jednocześnie trudne do odzenia z liberalizmem, z gospodarką wolnorynkową.

^J przeciwieństwie do klasyków ekonomii, J. S. Mili ogranicza przed-t ekonomii do stosunku człowieka do rzeczy zaspokajających potrze-

by ludzkie. Wartość zaś traktuje jako stosunek wymienny dwóch dóbr, a jej podstawą są koszty wynagrodzeń czynników wytwórczych - płaca i zyski z kapitału. Prócz tak sformułowanej wartości naturalnej (długookresowej) formułuje J. S. Mili wartość bieżącą zależną od podaży i popytu na rynku. To uwzględnienie czynnika czasu, który tkwi w różnicy między wartością bieżącą a długookresową oraz wprowadzenie pojęcia kosztów krańcowych produkcji przy wyznaczaniu wartości długookresowej i zależności funkcyjnych przy określaniu cen bieżących stanowiło punkt wyjścia do późniejszych rozważań subiektywnej teorii wartości i ceny.

J. S. Mili krytykuje prawo ludnościowe T. R. Malthusa i prawo malejącej urodzajności gleby, podnosząc argument postępu technicznego i roli nauki w życiu społeczno-gospodarczym. Dostrzega korzyści wielkiej skali produkcji i niebezpieczeństwa monopolizacji gospodarki. Podnosi problem wahań cyklicznych i naruszanie równowagi prowadzące przejściowo do kryzysu. Był zwolennikiem hedonizmu i rozwinął tę doktrynę w uty-litaryzm.

Dla oceny opłacalności struktury obrotów towarowych handlu zagranicznego - eksportu i importu - J. S. Mili wprowadził miarę tzw. terms of trade, czyli stosunek zmian cen towarów eksportowanych do zmian cen towarów importowanych w dwóch porównywalnych okresach. Wskaźnik terms of trade można wyrazić następująco:

Cex i    Cexp

Cimi ’ Cimf

gdzie: Cex₀; Cim₀ - średnie ceny dewizowe towarów eksportowanych i importowanych w okresie zerowym,

Cexi, Cim\ - średnie ceny dewizowe towarów eksportowanych i importowanych w okresie porównywalnym.

Terms of trade jest korzystne dla danego kraju, gdy wartość współczynnika będzie wyższa od 1. Ukształtowanie się wartości współczynnika poniżej 1 oznacza pogorszenie się terms of trade. Natomiast gdy wartość współczynnika równa się 1, oznacza to brak zmian ogólnych terms of trade dla danego kraju. W przypadku korzystnych terms of trade fizyczne rozmiary importu mogą wzrastać szybciej niż fizyczne rozmiary eksportu. Można więc przy tej samej produkcji w kraju zwiększyć przywóz towarów z zagranicy. Przy niekorzystnych terms of trade rozmiary eks-