WSP J POLN25411

328

Atułrzg Akt rui Lewicki, Anna P^jdzińsk-z, Frazeologia

strach, ma boja albo cykorię, albo cykora, włosy jej staj4 dęba, skóra na mej cierpnie, mrowie ją przechodzi, ma duszę na ramieniu, trzęsie portkami, robi w portki ze strachu itd. Każda z tych jednostek ma określone walor)- stylisty-czno-ekspresywne, z czym musimy sie liczyć, dokonując wyboru. Za pomocą wielu frazeologizmow nie tylko coś komunikujemy, lecz jednocześnie wyrażamy emocje, ujawniamy stosunek do przedmiotu wypowiedzi lub rzeczywistości, oceniamy. Część związków - dzięki swej obrazowości - wydatnie wzmacnia plastyczność i wyrazistość tekstu, jego komunikatywność i siłę oddziaływania. Pewne jednostki wreszcie są społecznie identyfikowane jako przynależne do określonych odmian polszczyzny lub wywodzące się z nich, pośrednio zatem charakteryzują osobę, która ich używa.

Frazeologizmy są pierwszą szkołą myślenia metaforycznego, sztuki aluzji i w ogóle operowania językiem nie wprost.; Obcowanie na co dzień z wyjątkowymi przecież zestawieniami wyrazów, w których „słowa słowom się dziwią”, które oczarowały niegdyś tak dużą liczbę osób. że zostały zapamiętane społecznie, prowokuje pewnych użytkow-ników do twórczej postawy wobec języka. Ną naszych oczach powstają nowe połączenia, trafnie, z humorem lub ironią ujmujące realia współczesnego życia, np.: karuzela stanowisk, (awans) kopniakiem w górę, ktoś został przywieziony w teczce, ktoś czuje bluesa, krzywa rośnie. Frazeologizmy stają się punktem wyjścia zabawy językowej (np.: Co słychać? Zależy gdzie się ucho przyłoży), tworzenia dowcipów językowych i tekstów satyrycznych. Jako połączenia dobrze utrwalone w systemie leksykalnym, a więc rozpoznawalne mimo różnorodnych modyfikacji, by-w^rają chętnie wykorzystywane w^r tytułach i nagłów^rkach prasowych - są komunikatywne, skrótowe i atrakcyjne, ułatwiają pozyskanie czytelnika. Łatwo się o tym przekonać, porównując choćby nagłówki: Takie buty! i Zakłady obuwnicze w Gnieźnie, Kapuściane głowy i Ludzka głupota przyczyną marnotrawstwa kapusty. Frazeologizmy - zwykle w- różnorodny sposób przetwarzane - możemy też spotkać we współczesnej poezji (np. w utworach Mirona Białoszewskiego, Tymoteusza Karpowicza, Stanisława Barańczaka, Wisławy Szymborskiej, Ewy Lipskiej, Jerzego Ficowskiego) (Pajdzui-ska, 1993; Liberek. 1998).

Świat przez pryzmat frazeologizmow

Badając związki języka z historią 1 kulturą narodu, trudno wprost przecenić materiał frazeologiczny. Sygnalizowaliśmy już, że frazeologizmy odbijają dzieje narodu, świat, w- którym żył, stosunki społeczno-polityczne, obyczaje, że stanowią świadectwo przynależności do pewnego kręgu kulturowego. Zasób frazeologiczny dostarcza również wielu ciekawych, wręcz spektaku-