WSP J POLN254155

478 R Grzegorczykom!, B. Szymanek, Kategorie słowotwórere w penpektywic kognitywnej

typu baranie {mięso, futro), a także rzeczownikach takich, jak baranina, wołowina, buczyna, dębina itp.

Materiałowość

Pojęcie materiału, z którego robione są przedmioty, pojawia się w rzeczownikach jako szczególny typ stosunku między obiektem i predykatem (por. drewniak), a także w przymiotnikach, które mogą ujmować tę relację z dwóch stron: od strony materiału, z którego jest zrobiony przedmiot (wełniana suknia, owocowy kompot, papierowa okładka: podstawa wskazuje na materiał) i od strony przeznaczenia: podstawa wskazuje na przedmiot, który ma być wykonany z materiału nazywanego przez określany rzeczownik: wełna sukienkowa, owoce kompotowe, papier okładkowy itp.

Pojęcie materiału pojawia się także w strukturach czasownikowych typu pastować, smołować, drutować, jednakże w tym wypadku jest to rodzaj środka czynności, materii pomocniczej służącej do wykonania czynności.

Płeć i pokrewieństwo

Refleks kategorii pojęciowej ‘płeć’ występuje w kategorii gramatycznej rodzaju, np. w niektórych formach rodzajowych czasownika (np. chodziłam, chodziłem), choć w zasadzie, jak wiadomo, w^re współczesnej polszczyźnie formy rodzaju pełnią niemal wyłącznie funkcję syntaktyczną sygnalizowania powiązań składniowych.

Informacja o płci, przede wszystkim żeńskiej, wyrażana jest słowotwórczo za pomocą kilku formantów: -ka {aktorka, studentka), -U-yi-ni (do-zorczyni, odbiorczym) lub nieodmiennością fleksyjną: pani doktor. Specjalne wykładniki służą nazywaniu żeńskich istot zwńerząt: tygrysica, lwica.

Wyjątkowo wyrażana jest męskość w niektórych nazwach zwierząt {kaczor, gąsior), a także ludzi (gwiazdor).

Blisko związane z pojęciem płci są wszelkie relacje pokrewieństwa. Żeń-skość wiąże się ze znaczeniem ‘bycie żoną'. które wyrażane jest sufiksem -owa (aptekarzowa, doktorowa, a potem także szefowa, krawcowa ‘kobieta szef, krawiec’, a nie 'żona szefa, krawca"). Relacja ‘bycie córką’ wyrażana jest za pomocą formantu -ówna, -anka (aptekarzówna, leśniczanka).

Nazwy pokrewieństw - dziś w polszczyźnie zanikające - historycznie były znacznie bardziej rozbudowane, np. nazwy synów, typu kasztelanie, wojewodzie. Są jednak języki (np. litewski), w- których do dziś relacje pokrewieństwa wyrażane są obligatoryjnie, zwłaszcza przy nazwiskach.