Wulff Psychologia religii, rozdz 5 i 6 (11)

1 76 Rozdział 5. Religia w laboratorium

Urządzenia i gry do wywoływania doświadczenia mistycznego

Owe możliwości sugerowane są także w pracy Jean Houston i Roberta Mastersa - małżeństwa, którego wcześniejsze zainteresowania doświadczeniami psychodelicznymi rozwinęły się w badania wielu „subiektywnych rzeczywistości”. Houston i Masters, którzy w roku 1964 założyli Fundację do Badań Psychiki, początkowo nie koncentrowali się na doświadczeniach religijnych i mistycznych. Jednak badania nad narkotykami oraz środkami je zastępującymi z chwilą wejścia w życie nowej ustawy dotyczącej narkomanii w nieunikniony sposób doprowadziły ich do tego. co interesująco określili jako „doświadczenia typu religijnego”. Obecnie badacze ci zajmują się aktywnym umożliwianiem takich doświadczeń oraz śmiałym rozwijaniem niedogmatycznego systemu przewodnictwa duchowego.

POKAZ ŚWIATŁO-DŹWIĘK. Wśród wynalezionych przez Houston i Mastersa technik znajduje się urządzenie nazwane środowiskiem Audiowizualnym (AVE)⁵. Składa się ono z programu 120-160 slajdów przedstawiających obrazy sztuki abstrakcyjnej i zsynchronizowanej z nimi ścieżki dźwiękowej, zawierającej najczęściej muzykę elektroniczną, lecz czasami także śpiewy sufickie i zen. Badana osoba siedzi przez 30-45 minut przed szerokim za ok. 2,5 metra półokrągłym ekranem, tak że każdy z obrazów, który przechodzi następnie płynnie w inny, wypełnia całe pole wzrokowe. Reakcje na AVE to zakłócenia percepcji czasu i obrazu ciała. rozluźnienie mięśni, euforia, lęk, a nawet stany transowe; czasami pojawiają się również uczucia i obrazy religijne. Chociaż program AVE nie wywołał żadnego spektakularnego doświadczenia typu religijnego, spowodował przynajmniej to. co Masters i Houston (1973) nazywają „estetycznym doświadczeniem mistycznym". Próbując opisać niezwykle przyjemne doznanie, jedna z badanych kobiet napisała: „miałam poczucie, że istniał tylko jeden kolor - nie to. ze widziałam w sposób monochromatyczny, lecz ze kolory były również po prostu kolorem Działo się to bez żadnego poczucia istnienia otoczenia aibo tak, jakby całe otoczenie było moim ciałem" (s. 105).

KOŁYSKA TWÓRCZOŚCI. Bardziej spektakularne co do wywoływanych efektów jest ASCID - Urządzenie do Wywoływania Odmiennych Stanów Świadomości¹ ², wymyślone przez Mastersa na podstawie opisów czarowników i cpętań. Przypomina ono platformę odkrytą przez antropologów w Gujanie Holenderskiej (Ca-vander, 1974). ASCID, o którym Houston i Masters piszą niekiedy jako o „kołysce twórczości", wygląda jak rama do naciągania tkanin zawieszona na większej ramie metalowej. Dolna część ruchomej mniejszej ramy to trójkątna metalowa platforma, znajdująca się kilka cali nad podłogą. Badany staje na platformie z zawiązanymi oczami, a następnie zostaje przytroczony do ramy za pomocą pasów. Swobodnie zawieszone urządzenie kołysze się, kręci i wiruje, reagując na najmniejsze ruchy badanego. Po upływie 2-20 minut często następuje stan transu, pojawiający się spontanicznie lub ukształtowany przez wskazówki eksperymentatora.

Jak podają Masters i Houston (1973). kiedy dokładnie obserwowani badani są pozostawieni bez wskazówek. mają skłonność do przeżywania fantastycznych subiektywnych światów opartych na mitach, baśniach lub opowieściach science fiction\ mogą również doznawać przeżyć typu religijnego lub mistycznego. Umieszczona w ASCID młoda kobieta o uniwersyteckim wykształceniu poczuła wkrótce, ze umiera, następnie rodzi się ponownie jako mityczny Prometeusz. „Niesamowita kosmiczna siła życia" przenikała jej ciało. Kiedy przyniosła ogień do świata ludzi, dla których był on symbolicznym darem o wielkim znaczeniu, doznała intensywnego uczucia osobistego spełnienia. Jak napisała nieco później, „całe doświadczenie było tak pozytywne i głębokie, że znajdowałam się w stanie niezwykłej mieszanki grozy i cudowności (...) czułam się bezgranicznie szczęśliwa oraz całkowicie pogodzona i akceptowałam siebie. (...) Miałam poczucie aktywnego związku z harmonią i jednością natury oraz kosmosu" (s. 90).

Inny badany, teolog, jęczał i płakał w trakcie opisywania spontanicznej wizji ekstatycznej, której doświad czat w ASCID. „To tak. jakby mój umysł był zjednoczony z umysłem Boga" - stwierdził. „Rozszerzam się. roz szerzam (...) i mogę czytać w tajnikach wszechświata, oglądać formę rzeczy (...), piękne formy, geometrycz ne formy. Wszystkie są żywe, barwne i wspaniałe. Oto jest Źródło Formy, Świat Idei Boskich, Źródło Twórczo ści. Oto jest Fons et origo (...) doświadczenie Jedności. Nous. Logos duszy" (Houston i Masters, 1972. s. 313) Rezultatami praktycznymi były - według wyznań badanego - długotrwałe natchnienie pisarskie oraz ocenio ne później wysoko przez badaczy jego rezultaty, polepszenie stosunków z rodziną, poprawa sposobu uczę nia innych oraz ciągły rozwój wewnętrzny.

„Kctyska twórczości’ użyta przez Jean Houston i Roberta Mastersa dla ułatwienia doświadczenia mistycznego

Sugestia zwiększa skuteczność ASCID w zakresie wytwarzania doświadczeń typu religijnego. W pewnej wersji badań powiedziano uczestnikom, że doznają poczucia, .jakby ich ciała rozpadały się w maleńkie cząsteczki", takie, z jakich składa się wszystko na tym świecie. Świat będzie zatem ogromnym oceanem cząsteczek materii, a badany połączy się z tym oceanem, tracąc poczucie ciała i stając się jednością z całością". Czując swe ciała jako roztopione, a własne ja jako połączone z „nieskończonym oceanem bytu", pogrążeni w głębokim transie, badani tracili na kilka minut kontakt z eksperymentatorem. Prawie wszyscy badani podawali. że doświadczyli ekstatycznej lub błogiej unii z „jedynym". Później poczuli się niezwykle zrelaksowani i szczęśliwi (s. 316).

Doświadczenia typu religijnego, które Houston i Masters celowo sugerowali badanym, nie były zatem lak silne, jak doświadczenia pojawiające się spontanicznie. Podobnie jak to miało miejsce w przypadku badań z użyciem środków psychodelicznych, głębia i intensywność doświadczenia okazała się zależeć głównie od przygotowania i nastawienia badanego. Masters I Houston widzą jednak możliwość dalszego rozwijania swych technik, włącznie z dodaniem do sytuacji i instrukcji specyficznie religijnych elementów, które mogłyby zwiększyć silę ukierunkowanych doświadczeń. „Doznawane z wystarczającym zaangażowaniem [owe] «Światy wizji» (...) mogą się okazać równie niewyczerpalne. jak te opisane przez Swedenborga czy średniowiecznych mistyków sufickich" (s. 321).

GRA Z UMYSŁEM - ZSTĄPIENIE DO JA. Po latach eksperymentowania z badanymi, z użyciem oraz bez użycia środków psychodelicznych, Masters i Houston (1972) stworzyli rodzaj współczesnego podręcznika doskonalenia duchowego. Składa się nań seria grupowych ćwiczeń hipnotycznych - „Gry umysłu". Ten wysoce eklektyczny system czerpie z tradycyjnych rytuałów, wątków mitycznych, doświadczeń psychodelicznych i mistycznych, pojęć jungowskich, terapii kierowanej wyobraźni oraz współczesnych badań, włącznie z pracami Aaronsona. Struktura gier opiera się głównie na „wzorcu «zsłąpienia»", zaobserwowanym przez Mastersa i Houston (1966) w ich wcześniejszych badaniach ze środkami psychodelicznymi - wzorcu o 4 poziomach. które zgodnie z hipotezą mają odpowiadać warstwom psychiki. Badacze zalecają, aby w grach uczestniczyło 5-11 partnerów, z których jeden służy za przewodnika. Grając 1-3 razy w tygodniu, uczestnicy potrzebują 5-12 miesięcy na wszystkie 64 gry.

* Skrót angielski, od na2wy Audio-Visual Environment AVE (przyp. tłum.).

Altered States of Consciouness łnduction Device (przyp. tłum.).