wykłady z polskiej składni9

62 Schematy hezmianownikowe

Boli go\ tu obocznie może wystąpić mianownik wskazujący na miejsce bolesne: Boli go głowa.

3)    Czasowniki oznaczające percepcję, zwłaszcza węchową: Pachnie sianem (obok Siano pachnie), Śmierdzi tu (obok Ten ser śmierdzi). Od niego jedzie (zajeżdża) wódką (Czuć od niego wódką). Zdanie opisujące percepcję bez wskazania na percypującego dotyczy także innych doznań zmysłowych: Słychać wrzawę, Widać wieżę. Znać dobrego gospodarza itp.

4)    Czasowniki oznaczające brak, ubywanie i przybywanie: Przybywa dnia, Ubywa wody, Brakuje wody, Wystarcza pieniędzy itp.

5)    Ogromną i bardzo ważną grupę stanowią predykaty oceniające typu: należy, warto, trzeba, wolno (nie wolno), wypada, można. Wydającym ocenę jest sam nadawca, który wyraża tu opinię ogólną. Jest to jedna z głównych funkcji czasowników niefleksyjnych.

6)    Osobną grupę, choć semantycznie bliską typowi 1 i 5, stanowią predykaty wyrażane przez czasowniki posiłkowe być, zrobić się w połączeniu z przysłówkami oznaczającymi zjawiska przyrody: Jest (zrobiło się) słonecznie, pochmurno, ciepło, zimno, duszno (bliskie grupie 1), a także z przysłówkami oraz predykatami pochodzenia rzeczownikowego oznaczającymi emocje: Jest miło, smutno, przyjemnie. Żal mi go, Janowi szkoda Piotra ‘żal’ (bliskie grupie 5).

7)    Wreszcie wspomnijmy o grupie predykatów wymagających zdania, które wskazują na pewne właściwości zdarzeń (typ 7 i 9 w schematach zdaniowych): Bywa (zdarza się), że pada cały dzień, Okazało się (wydaje się), że nie zdążył. Tak się złożyło, że musiał wyjechać, Doszło do tego, że musiał zapłacić. Wiadomo, że trzeba zapłacić itp. Jak widać, czasowniki te sygnalizują pewne komentarze ze strony nadawcy na temat zdarzenia opisywanego przez zdanie konotowane.

Na zakończenie powiedzmy jeszcze parę słów o schematach bezmia-nownikowych zawierających infinitivus. Są to: schemat 6 typu: Warto się uczyć, Trzeba pracować, schemat 5: Jest miło odpocząć i schemat 24: Żyć to walczyć. Pierwszy z nich zawiera predykat oceniający, odniesiony do stanów, czynności wskazanych przez infinitivus, ujętych ogólnie. Wprowadzenie grupy nominalnej w celowniku (Janowi warto (trzeba) się uczyć) odnosi cały predykat do określonej osoby.

Drugi typ (Miło jest odpocząć) stanowi wariant schematu 3 (Jest nii-iii), w którym predykat nie ma określonego odniesienia: Jest miło, Jest smutno. Jest przyjemnie ‘ogólnie, nam’. Natomiast użycie bezokolicznika zawęża odniesienie predykatu: Chodzić po górach jest miło (przyjemnie), Siedzieć w mieście w czasie wakacji jest przykro (smutno) itp.

Typ trzeci (Żyć to walczyć) można uważać za bezokolicznikowy wa-iiant schematu: N| to N,, w którym grupa nominalna realizować się może w postaci rzeczownikowej (Życie to walka), infinitywnej, jak wymieniona wyżej, a także przysłówkowej: Sumiennie to dokładnie.