Łódź5

12 WPROWADZENIE DO LEKTURY

refren ustępy o żtdobnicy Echo są z kolei echem Żali nagrobnych, którymi Schuslian Fabian Klonowie w 1585 r. żegnał „znacznie uczonego męża, nieboszczyka Pana Jana Kochanowskiego”. Liryczne miniatury Jana zastąpi! epjęki rozmach Piotra Kochanowskiego. Jego konge nialny przekład Gofreda abo Jeruzalem wyzwolonej krakowska oficyn wydrukowała w roku 1618, a więc w czasie, gdy Twardowski podjął poetycką ekspiację za literacki grzech młodości. Dzieło Tassa-Ko-chanowskiego zachwyciło młodego autora - liczne nawiązania zasiliły nie tylko Łódź młodzi, ale również pisaną dziesięć lat później Pochodnię Miłości Bożej, z których wynika, że poeta czytał Gofreda jak roman duchowny, tropiąc jego sensy alegoryczne-². Wspomniany spis księgo zbioru krakowskich jezuitów notuje aż trzy egzemplarze pierwodruku Gofreda. Przy czym w dziale „Humaniorum literarum scriptores” prz utworze Piotra Kochanowskiego widnieje jedynie odsyłacz do s. 45 (rkps BJ 177, s. 564), tłumaczenie odnotowane bowiem zostało w dział „Libri spirituales et pietatis” (s. 446, 452). Takie zaklasyfikowani dzieła Tassa-Kochanowskiego przez mentorów skruszonego poety jest wielce wymowne - „duchowna” lektura Gofreda została Twardowskiemu po prostu zadana.

Uwagę zwraca również nasycenie tekstu Łodzi łacińskimi przytoczeń niami z pism Ojców Kościoła i Biblii, mające sugestywnie wskazywa' nowe źródła inwencyjne²T Prym wiodą Wyznania św. Augustyna, n które po części stylizuje opis swego nawrócenia Twardowski²*. Zasobn w dzieła teologiczne biblioteka domu jezuitów przy kościele św. Barbary: zawierała, rzecz jasna, dzieła zebrane wszystkich przytaczanych przezi; poetę świętych autorów. Trudno jednak stwierdzić, czy deklarowana lektura była wnikliwa - cytowane zdania z reguły należały bowiem do! uświęconych aureolą swych autorów „skrzydlatych słów”. Przykładowo, by wyłowić frazę św. Jana Chryzostoma umieszczoną na karcie tytułowej Łodzi, nie trzeba było studiować jego dzieł przechowywanych

²²    K. Mrowcewicz, Dwie Jerozolimy. Kacpra Twardowskiego lektura „Cojfre.da*, JBa-rok. Historia-Literatura-Sztuka” 2 (1995), 2 (4), s. 106. Por. „Objaśnienia" niniejszej edycji

' oraz K. Mrowcewicz, {objaśnienia w:] K. Twardowski, Pochodnia Miłości Bożej z piąciąi strzał ognistych, wyd. tenże, Warszawa 1995 („Biblioteka Pisarzy Staropolskich", t. 2).

²³    Obfitość łacińskich cytatów - raz pełniących funkcję motta, raz inskrypcji opisywanego obrazu - prowadzi do swoistej segmentacji poematu, stąd niektórzy badacze skłonni byli nawet (t aktować Łódź jako cykl; por. np. J. Pelc, Obraz-słowo-znak. Studium o emblematach w literaturze staropolskiej, Wrocław 1973, s. 145-148 („Studia Staropolskie", t. 37).

²⁴    L. Kamykowski, Kasper Twardowski Studium z epoki baroku, „Rozprawy Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności" 65 (1939), 6, s. 40-42.

j»Ntv/ krakowskich jezuitów w pięciu opasłych woluminach paryskiego Wyilnnifi z roku 1581 (por. rkps BJ 177, s. 12). Starczyło zajrzeć do Mopiilizonych w poręczne indeksy zbiorów cytatów Ojców Kościoła (W rękopiśmiennym spisie książek zgromadzone zostały w dziale „Lo-Hormn communium colłectores ex sacris et profanis authoribus”: rkps ||J 177, s. 256nn): zdanie Chryzostoma przytacza popularny zbiór BiMitrnt ji-¹*. Nawet tak bliskie poecie Wyznania, jeśli wnioskować na pndulnwic cytatów w druku, doczytane zostały jedynie do połowy^.

Wydaje się więc, że w zbożnej edukacji tyrona Twardowskiego więk-Mą rolę odegrały inne środki. W Przedmowie (69-73) poeta wspomina o nich jedynie enigmatycznie, kierując do sodalisów stówa, iż młodzież „która wolność w swąwolą sobie odmieniwszy i latom swym młodym uwieść się dawszy - sumnienia zaniedbywając, kwiat lat i nakład marnotrawiąc - szeroką drogą do zguby bieży, rozmaitymi śrzodkami od rtlcgo odwodzicie i do zamiłowania się cnót świętych zaciągacie”. Autobiograficzny charakter Łodzi sugeruje, że nauki, na które Amor Boży puttyln bohatera do pustelnika, mógąlKyc^ódEiciem^ edukacp otrz^^^ przez samego ppetę^Swdątobliwy starzec nie robi bynajmniej wykładu Z teologii, nie odsyła do opasłych tomów, nie prawi nawet kazania potępiającego dotychczasowy tryb życia grzesznika. Jego dydaktyka ZMmlza się na umiejętnym wykorzystaniu środków audiowizualnych -apoHoby, którymi pustelnik „od złego odwodzi i do zamiłowania się cnót świętych zaciąga”, sprowadzają się do pobożnej pieśni i emblematu u tematyce religijnej."!

[Podsłuchane pod oknem piosenki, które starzec śpiewa razem ze swoimi wychowankami, wydzielone zostały z tekstu poematu osobnymi tytularni i łacińskimi mottamhjNie wyróżniają się, co prawda, krojem wersu, jednak ich meliczny charakter stara się poeta oddać refrenem powtarzanym zazwyczaj na początku i na końcu danej piosenki. Szczególna rola, jaką w edukacji bohatera wyznaczył Twardowski pieśni

^,<!r> Audrea Eborensis Lusitanus, Sententiarum memorabiluim cum ethicarum tum Chri-Htiuiiarum... studio et industńa..., t. 1, Coloniae Agrippinae 1593, s. 320 (cytat ma tu li ranienie: „Iuventus otiosa onmi bestia iimnanioi”; por. obj. do k. tyt.). Wydania zbiorów lego autora odnotowane zostały w katalogu domu jezuitów przy kościele św. Barbary na s. 256. Jezuici rozdawali karty z drukowanymi sentencjami Ojców Kośeioła lub innych pobożnych autorów do codziennego rozważania na cały miesiąc (por. J. Muczkowski, s. 52-53, pr/yp. 15) - również one mogły być źródłem cytatów przytaczanych w Łodzi młodzi

^ Ty do początku ks. IX (por. „Objaśnienia⁵¹). Krakowscy jezuici posiadali w swej bibliotece, prócz dziesięciotomowych dziel zebranych św. Augustyna w sześciu woluminach (Autverpia 1576), także osobne wydania Confessiones (Antverpia 1546, Lovonium 1573); rkps BJ 177, s. 11, 414.