1010

326 Część II. Interakcyjne funkcje nauczyciela przykład pojęcia ptak weźmiemy wróbla, to łatwiej będzie uczniom wskazać na inne podobne przykłady, jak sikorka, dzięcioł, gołąb, niż indyk, sęp albo pingwin.

Dobierając przykłady, nauczyciele częstokroć różnicują cechy nieistotne najbardziej jak tylko można, po to. żeby skupić uwagę uczniów na wspólnych wszystkim przykładom cechach istotnych. Gdyby więc nauczyciel nauczał pojęcia ..wyspa''. posłużyłby się przykładem tropikalnych wysp Hawajów oraz mroźnej Grenlandii. Oczywista odmienność klimatu pomogłaby skierować myśl uczniów na wspólne cechy obu przykładów. Podobnie w celu nauczenia pojęcia „owady" nauczyciel w zestawie przykładów wymieniłby mrówki i owady wodne, gdyż żyjąc w zupełnie odmiennych środowiskach, mają te same cechy istotne.

Kiedy zaś nauczyciel zestawia przykłady z nieprzykładami. stara się zwykle, aby cechy nieistotne w zestawionych parach były jak najbardziej podobne. Dzięki temu uczniowie skoncentrują się na różnicach między przykładem a nie-przykładem. Półwysep Florydzki i wyspa Kuba tworzyłyby dobrą parę ze względu na podobny klimat.

Najlepiej, żeby kolejność podawanych przykładów i nieprzykładów była logiczna. co może oznaczać uporządkowanie ich według stopnia trudności: od łatwych do trudnych. Niekiedy dobrze jest przed podaniem zestawu trzech, pięciu przykładów stosowną wskazówką ukierunkować myślenie uczniów.

Wyobrażenia wzrokowe i mentalne

Wizualne i mentalne wyobrażenia także wpływają na uczenie się pojęć zgodnie z powiedzonkiem: „jeden obraz wart tysiąca słów". Na przykład Andersen i Smith (1983) badali, jak dzieci dochodzą do zrozumienia takich pojęć przyrodniczych, jak „światło" lub „kolor". 113 dzieci z pięciu klas uczyło się następującego fragmentu:

Odbijanie światła

Czy rzucaliście kiedyś piłką w jakieś przedmioty? Jeśli tak, to wiecie już, że kiedy piłka w coś uderzy, odbija się. Światło, podobnie jak piłka, odbija się od większości rzeczy, na które trafia.

Kiedy światło natrafia na przedmiot nieprzezroczysty, nie całe zatrzymuje się na nim. Część światła odbija się. Kiedy światło pada na coś bardziej lub mniej przezroczystego, nie całe światło przez to przechodzi. Część światła odbija się. Kiedy światło odbije się od rzeczy i powędruje do twoich oczu. widzisz tę rzecz.

Tylko 20% uczniów zrozumiało, że widzenie polega na odbieraniu przez wzrok światła odbitego od obiektów. Kiedy jednak w drugiej fazie eksperymentu uczniowie skorzystali z pomocy wizualnej, takiej, jak przedstawia rysunek 9.2., 78% badanych zrozumiało pojęcie.

Inne formy reprezentacji wizualnej stanowią uporządkowanie graficzne oraz sieci. Służą one uwypukleniu cech istotnych pojęcia i czynią pojęcie bardziej konkretnym z punktu widzenia uczniów. Dodatkowo służą jako skuteczne narzędzie wydobywania z pamięci trwałej wiadomości, dzięki którym łatwiej przychodzi uczniom zrozumieć nowe pojęcia

Rozdział 9. Nauczanie pojęć 327

Rysunek 9.2. Wizualne przedstawienie roli światła w widzeniu przedmiotów Źródło: Richardson-Koehler (1987)

Do analizy pojęcia można stosować sieci. Sieć pokazuje właściwości i zależności wynikające ze znaczenia pojęcia. Na rysunku 9.3. pokazana jest sieć pojęcia „trójkąt równoboczny".

Rysunek 9.3. Sieć pojęcia „trójkąt równoboczny"