1007

320 Część II. Interakcyjne funkcje nauczyciela A. Amy, klasa 2.

B. Amy, klasa 12.

powodowanie

Rysunek 9.1. Mapy pojęciowe Amy w klasie 2. i 12. Źródło: Novak, Musonda (1991, s. 137-138)

m

Rozdział 9. Nauczanie pojęć 321

PLANOWANIE I PROWADZENIE LEKCJI WEDŁUG MODELU NAUCZANIA POJĘĆ

Planowanie

W fazie planowania nauczyciel podejmuje decyzje, których pojęć nauczyć i jak. Musi wykonać pracę polegającą na zdefiniowaniu i analizowaniu wybranych pojęć oraz zdecydowaniu, jakimi posłużyć się przykładami i nieprzykładami i jak najlepiej przedstawić je na lekcji. Ważny to kawałek roboty i bardzo czasochłonny. Planowanie przy tym modelu jest chyba trudniejsze niż przy wszystkich innych.

Dobór pojęć

Program szkolny stanowi podstawowe źródło, z którego nauczyciel czerpie pojęcia do nauczania. W wyborze pojęć kluczowych pomaga podręcznik i wskazówki metodyczne dla nauczycieli, jak posługiwać się danym podręcznikiem. Weźmy na przykład następujący fragment o temperaturze i cieple z podręcznika dla szóstej klasy (Hurd i in. 1986, s. 37-38):

Ciała znajdujące się w ruchu mogą wykonywać pracę. Kiedy mówimy o pracy, na myśl przyjść ci mogą takie zajęcia, jak mycie samochodu lub grabienie liści. Fizycy natomiast definiują pracę jako siłę oddziałującą na ciało i wprawiającą je w ruch. Na przykład spadający młotek wykonuje pracę wbijania gwoździa. Praca taka może być wykonana, bo poruszające się ciało ma energię. Ta energia ciała będącego w ruchu nazywa się energią kinetyczną. Im szybciej porusza się ciało, tym większą ma energię kinetyczną. (...)

Molekuły, podobnie jak wszystkie ciała, mają energię kinetyczną, gdyż poruszają się. Temperatura jest miarą przeciętnej energii kinetycznej molekuł. Im wyższa jest temperatura, tym szybciej -przeciętnie - poruszają się molekuły w danej próbie.

We fragmencie tym podane są pojęcia pracy, ruchu, energii kinetycznej i temperatury. Prawdopodobnie jednak większość uczniów nie zrozumie ich, jeżeli nie staną się przedmiotem lekcji.

Przewodniki programowe i metodyczne stanowią kolejne z głównych źródeł pojęć wybranych do nauczania. Czasami pojęcia podstawowe są wymienione jako słownictwo przewidziane do opanowania podczas pracy nad daną jednostką tematyczną. Kiedy indziej podaje się je jako elementy sądów ogólnych i idei naczelnych danej jednostki. Na przykład w pewnym przewodniku programowym dla nauczycieli klas piątych, opracowanym przez kuratorium okręgu szkolnego, zawarta jest jednostka tematyczna poświęcona ekspansji na zachodnie obszary kontynentu. Przerabiając ją, uczniowie uczą się. dlaczego ludzie przenosili się na zachód, a jednocześnie uczą się takich podstawowych pojęć, jak: „migracja”, „zysk”, „wolność wyznania”, „swobody polityczne”. Rozpatrują także inne pojęcia związane z celami jednostki metodycznej: „ekspansja”, „samowystarczalność”, „kultywacja”, „pogranicze”, „pionier”, „różnorodność”, „pluralizm”, „teren", „działka”, „oblężenie”, „łódź płaskodenna", „wóz z Conestogi”. „tabor”.