1012

330 Część II. Interakcyjne funkcje nauczyciela

4. Demonstruje uczniom przykłady i nieprzyklady: stawia pytania wymagające zastanowienia, czy w danym przypadku uczniowie maja do czynienia z przykładem, czy nieprzykladem pojęcia; prosi

0    uzasadnienie odpowiedzi: prosi uczniów o podawanie własnych przykładów i nieprzykładów.

Przyswajanie pojęć. Ponieważ uczniowie znają już cokolwiek pojęcie lub grupę pojęć, mają samodzielnie oceniać, czy pokazywane przykłady należą do danej klasy obiektów. Posługując się metodą przyswajania pojęć, nauczyciel prowadzi lekcję przez cztery etapy.

1.    Podaje uczniom przykłady i nieprzykłady. Trafne przykłady kwitowane są wyraźnym ..tak", a starannie dobrane nieprzykłady równie wyraźnym „nie".

2.    Nakłania uczniów, żeby snuli domysły, jakie są cechy istotne pojęcia.

1    podawali argumenty, na których się opierają. Stawia dodatkowe pytania naprowadzające myślenie uczniów na właściwy kierunek, sprawia, że uczniowie porównują cechy przykładów i nieprzykładów.

3.    Kiedy wygląda już na to, że uczniowie opanowali pojęcie, nazywa je i opisuje procesy myślowe, którymi się posługiwali. Uczniowie już wcześniej mogli „wyczuć" pojęcie, mimo to nauczyciel przedstawia przykłady i nieprzykłady do chwili, aż uczniowie przyswoją cechy istotne pojęcia i jego nazwę.

4.    W celu sprawdzenia przyswojenia pojęcia podsuwa uczniom do rozpoznania dodatkowe przykłady i nieprzykłady. Uczniowie odpowiadają „tak” lub „nie", wyjaśniają, dlaczego tak lub nie. i sami podają przykłady i nieprzykłady.

Metoda przyswajania pojęć wymaga od uczniów myślenia indukcyjnego, w trakcie którego posługują się oni wcześniejszą wiedzą w celu organizowania nowych informacji. Inaczej niż w przypadku nauczania bezpośredniego nauczyciel podaje nazwę i definicję pojęcia dopiero po tym. jak uczniowie sami zajmą się wykrywaniem cech istotnych.

Raz jeszcze sięgnijmy po pojęcie „wyspa" i pokażmy, jak mogłaby wyglądać lekcja poprowadzona metodą przyswajania pojęć.

1.    Nauczyciel pokazuje wyspę na ilustracji i mówi. ze jest to przykład pojęcia. Potem pokazuje ilustracje obszaru ziemi, który nie jest wyspą, i powiada, że jest to nieprzykład.

2.    Nauczyciel pokazuje uczniom rozmaite ilustracje przedstawiające wyspy i inne formy lądu. mówiąc, które są przykładami, a które nie są przykładami pojęcia. Uczniowie mają odgadnąć, o jakie pojęcie chodzi. Wszystkie hipotezy i pomysły są zapisywane na tablicy. Nauczyciel wciąż pokazuje ilustracje i prosi, żeby uczniowie ponownie przemyśleli swoje pomysły.

3.    Nauczyciel prosi uczniów, żeby podali definicję pojęcia i, jeśli to możliwe, nazwali je. Uczniowie wymieniają cechy istotne pojęcia.

4.    Nauczyciel pokazuje kolejne ilustracje, a uczniowie określają, czy są to przykłady („tak"), czy nieprzyklady („nie") pojęcia. Nauczyciel prosi uczniów, aby podawali znane sobie przykłady wysp oraz form lądu. które nie są wyspami. Uczniowie wyjaśniają, dlaczego dany przykład zaliczyli do wysp albo do innych form.

Rola nauczyciela sprowadza się przede wszystkim do spisywania uczniowskich pomysłów i wyliczanych cech istotnych, naprowadzania uczniów i podawania w miarę potrzeb dodatkowych wiadomości.

Rozdział 9. Nauczanie pojęć

Tabela 9.5. Syntaksa modelu nauczania pojęć

Faza	Postępowanie nauczyciela j
1. Przedstawienie celów	Nauczyciel wyjaśnia cele i stronę techniczna lekcji: j
i wywołanie nastawienia	nastawia uczniów na uczenie się
2. Wprowadzenie przykładów	W metodzie bezpośredniej nauczyciel nazywa
i nieprzykładów	pojęcia, wskazuje cechy krytyczne, ilustruje je przykładami i nieprzykładami j W metodzie przyswajania pojęć podaje się przykla- i dy i nieprzykłady: uczniowie indukcyjnie odkrywa- i ją pojęcie i jego cechy
3. Sprawdzanie przyswojenia	Nauczyciel podaje dodatkowe przykłady i nieprzyklady w celu sprawdzenia zrozumienia pojęcia. i Uczniowie mają podawać własne przykłady i nieprzyklady pojęcia
4. Analiza myślenia	Nauczyciel wywołuje u uczniów proces myślenia
i scalanie efektów uczenia się	o własnym myśleniu. Uczniowie mają przemyśleć swoje decyzje i konsekwencje swoich wyborów. Nauczyciel pomaga uczniom scalić nowe efekty uczenia się. wiążąc pojęcie z innymi pojęciami w jednostce tematycznej

331

Procesy metapoznawcze i scalanie opanowanego materiału

W ostatniej fazie modelu znaczenia nabierają czynności nauczyciela, których celem jest kierowanie myśleniem uczniów o ich własnych procesach poznawczych. Dzięki temu scalona zostaje świeżo opanowana wiedza konceptualna. Nauczyciel prosi uczniów, by cofnęli się myślą i zastanowili, co przychodziło im do głowy, kiedy zajmowali się danym pojęciem. Jakimi kryteriami posługiwali się. klasyfikując przykłady i nieprzyklady? Kiedy zaczęli domyślać się. o jakie pojęcie chodzi? Jak na to wpadli? Co stanowiło przeszkodę podczas lekcji prowadzonej metodą nauczania bezpośredniego? Jak poznane pojęcie ma się do innych znanych już pojęć? Czy zastanawiali się nad całym pojęciem, czy nad poszczególnymi cechami? W jaki sposób cechy nieistotne wpływały na przyswojenie pojęcia? Gdyby mieli nauczyć tego samego pojęcia innych, młodszych uczniów, jak by to robili?

Celem tego rodzaju pytań jest poddanie refleksji własnych procesów myślowych uczniów (myślenie o myśleniu nazywa się myśleniem metapoznaw-czym) oraz pomoc uczniom w odkryciu i analizie schematów, którymi posługiwali się, przyswajając nowe pojęcia i włączając je do własnych struktur poznawczych. W tej fazie zatem wymagany jest aktywny udział uczniów w dyskusji. Wskazówki, jak ów aktywny udział zapewnić, zawarte są w rozdziałach 3. i 12.

www.wsip.com pi