CCF20091002035 tif

do czynienia z reprezentacją dwustopniową; pewien znak, ikoniczńy czy umowny, odnosi się do symbolu, a z kolei symbol — do symbolizowanej rzeczy lub cechy (Wallis).

Dla jednych symbol jest znakiem konwencjonalnym, czyli umownym (Morris, Mulder i Hervey). Inni zaś skłonni są symbole odróżnić od znaków Umownych. Czynią to z różnych powodów. Mówią np,: symbol nie jest znakiem umownym, bo między symbolem a rzeczą symbolizowaną występuje namiastka związku naturalnego, podczas gdy znak umowny jest całkowicie arbitralny (de Saussure). Albo mówią; znak umowny może być zastąpiony jakimkolwiek innym znakiem, a symbol nie może (Wallis). Albo wreszcie: „symbolem może być pewne zjawisko przyrody nie wytworzone przez pewną istotę żywą”, podczas gdy „znak jest przedmiotem wytworzonym fizycznie lub przynajmniej użytym w pewnej określonej sytuacji przez pewną istotę żywą” (Wallis, 1973:93). Inni się temu sprzeciwiają: to sygnał, nie zaś symbol może być zjawiskiem naturalnym, symbol natomiast jest zawsze wytworzony przez swego interpretatora i z tego właśnie powodu konwencjonalny (późniejszy pogląd Morrisa). Niekoniecznie konwencjonalny —- replikują inni (Dąmbska) — choć zawsze zaprojektowany, zawsze mający swego nadawcę. Konwencjonalny jest wówczas, gdy stanowi uczuciowo obojętny składnik komunikatu, wyposażony w funkcję semantyczną; takimi są symbole logiki, wyrażenia mowy czy wizerunek krowy na znaku drogowym, gdy zaś — jak pieśń Konrada z Improwizacji Dziadów części III — uprzytamnia i uwydatnia jakieś wartości dodatnie lub ujemne, to wówczas jego podstawą jest metafora (Dąmbska). Nie tylko metafora — rozlegają się głosy — także analogia, metonimia lub intensyfikacja jakiejś cechy przez ukazanie jej w przedmiocie lub zdarzeniu szczególnie reprezentatywnym (Wallis).

Tó zróżnicowanie-stanowisk wynika w dużej mierze — w większej niż z rozbieżności poglądów —- z wieloznaczności takich słów, jak: „konwencjonalny”, „naturalny”, „ikoniczny” czy „sygnał”. A także stąd, że jedni używają , słowa „symbol” tylko w węższym znaczeniu, takim, w którym kaczka z Dzikiej kaczki Ibsena jest symbolem, a wyraz „albo” nim nie jest (np, Wallis), drudzy zaś odróżniają te dwa jego pojęcia (np. Dąmbska), a jeszcze inni posługują się nadrzędnym pojęciem symbolu, obejmującym oba poprzednio wymienione (np. późniejszy pogląd Morrisa).

Gdybyśmy chcieli wskazać dominujące tendencje, które dają się zauważyć wśród użytkowników pojęcia symbolu, można by się chyba zgodzić, iż przeważa następująca' opinia. Jeśli nawet nie każdy symbol oparty jest wyłącznie na konwencji, to nie ma symboli, w których by elementy konwencjonalne nie występowały. Jeśli nawet nie każdy symbol jest wytworem ludzkim, to jednak każdy musi zostać w tej roli przez kogoś użyty, także zjawiska przyrody. Jeśli nawet nie każdy symbol jest zmysłowo spostrzegalny, to jednak tego rodzaju symbole przeważają. Jeśli nawet w wielu symbolach cechy ikoniczne nie odgrywają roli, to przecież w wielu odgrywają, a wówczas, wraz z nimi, pojawić się mogą elementy naturalne, wiadomo bowiem, że ikoniczność jest związana z podobieństwem, niektóre zaś podobieństwa mają swe źródło w naturze rzeczy. Wreszcie jeśli nawet w pewnego rodzaju symbolach, np. tych stosowanych w naukach formalnych, żadne uczucia nie dochodzą do głosu, to jednak niemało jest symboli innego rodzaju, ekspresyjnych i nasyconych emocjonalnie, np. w sztuce, religii i marzeniach sennych.

173