DSC04370

18 Rozdział 1. U podstaw badań nad edukacją

konkretnymi ludźmi i zawsze swoje dane odnosił do kontekstu, w którym się pojawiły. Narracja w jego pracy przypominała powieść, no może z wyjątkiem ostatniego rozdziału, w którym było bardzo dużo schematów. W tekście było mnóstwo imion, numerów osób badanych, sporo dialogów, opisów codziennych szkolnych sytuacji, np. „NS pogniewał się NH, za to, że naciskała na niego, aby zrezygnował z klasówki zapowiedzianej na ten tydzień jej uczniom. Nie odzywał się do niej przez trzy dni, aż do chwili, gdy NG ..."

Wyjaśnieniu podlegają fakty empiryczne nieodnoszone w punkcie startu do Jakiejkolwiek teorii.

Badacz stosuje różne metody zbierania danych i nawiązuje w interpretacji faktów do różnych teorii +

Wyjaśnienie nie dotyczy tylko jednego konkretnego zjawiska, ale także zjawisk towarzyszących oraz kontekstu.

+

Wyjaśnienie nie jest jednoznaczne i precyzyjne. W trakcie badania ulega uszczegółowieniu I staje się coraz bardziej spójne.

+

Wyjaśnienie nie odnosi się do populacji, lecz konkretnego miejsca i konkretnych osób badanych.

Wracamy do drugiego rodzaju wyjaśnienia, który występuje w naukach społecznych. Przeanalizujmy powyższą historyjkę, opierając się na tych samych parametrach, ze względu na które opisywaliśmy powyżej wyjaśnienia nomotetyczne.

Dotyczy nie tylko zjawisk zaobserwowanych ale także hipotetycznych zjawisk wywiedzionych z interpretacji.

Po pierwsze, wyjaśnieniu podlegają fakty, których badacz w punkcie startu nie odnosi do konkretnej teorii. Z drugiej jednak strony, zbierając dane, dąży do zbudowania teorii, której zasięg jest ograniczony do konkretnego miejsca i kontekstu (do tego, co się tam zdarzyło w czasie, gdy działał badacz). Oznacza to, że kolega Ani nie weryfikował w świecie empirycznym żadnej teorii. Po drugie, ponieważ nie ma teorii wyjściowej, badacz musi posiadać wiedzę dotyczącą wszystkich metod zbierania danych i patrzeć na obserwowane fakty z punktu widzenia wielu różnych teorii. Po trzecie, dotyczy nie tylko jednej konkretnej klasy zjawisk, ale także wielu zjawisk towarzyszących i to odniesionych do kontekstu, w którym się ujawniły. Po czwarte, wyjaśnienie nie jest precyzyjne i jednoznaczne, lecz klaruje się stopniowo. W miarę narastania wglądu badacza w teren, wyjaśnienia stają się coraz bardziej szczegółowe i spójne. Po piąte, nie odnosi się do populacji, lecz do konkretnego miejsca, czasu i ludzi biorących udział w badaniu. Nie odkrywa zatem prawidłowości ogólnych, lecz prawidłowości i zależności odnoszące się do badanego terenu. Z tego powodu wyjaśnienia budowane przez kolegę Ani są bardziej szczegółowe niż jej wyjaśnienia i bardziej wrażliwe na kontekst. Po szóste, dotyczą nie tylko zjawisk możliwych do bezpośredniego

zarejestrowania, ale także zjawisk ukrytych, nie tyle zaobserwowanych, co wyinterpretowanych przez badaczy.

Jeśli będziemy mieli do czynienia z wyjaśnieniami spełniającymi pokazane warunki, powinniśmy nazywać je idiograficznymi. Prowadzą one do ustalenia szczegółowych relacji, zależności pomiędzy badanymi obiektami, składając się na teorię ugruntowaną w danych, czyli niemającą mocy wyjaśniającej poza zebranymi danymi. Tak więc, na podstawie wyjaśnień idiograficznych można sporządzić szczegółowy i wyczerpujący obraz zależności występujących w danym miejscu i czasie. Wyjaśnień tych nie można odnosić do populacji. Dlatego właśnie kolega Ani nie losował osób badanych, lecz starał się dotrzeć do każdej osoby, która była uwikłana w sprawy związane z przestrzeganiem praw uczniów.

jeśli teraz poprzez pryzmat obu rodzajów wyjaśnień spojrzymy na rzeczywistość edukacyjną, to dostrzeżemy, że zarówno wyjaśnienia nomo-tetyczne, jak i idiograficzne są potrzebne do jej pełnego poznania. Ktoś, kto codziennie spędza czas w szkole w roli ucznia, może wyrazić zdziwienie, gdy przeczyta komunikat naukowy, że w szkołach zdecydowanie wzrosła agresywność uczniów. Może powiedzieć: skąd oni to wzięli, skoro w naszej szkole tyle mamy do roboty, że nawet nam się nie śnią jakiekolwiek ekscesy tego rodzaju. No właśnie, są to dwa odrębne porządki. Pierwszy jest porządkiem statystycznym, uogólnionym na populację szkół polskich wnioskiem z wyjaśnień nomotetycznych. Drugi jest porządkiem konkretnej szkoły, wynikającym z jej zwyczajów, warunków, w których pracuje, i dominujących relacji społecznych. Jednak porządki te, choć różne, nie wykluczają się. Ten drugi porządek jest prawdopodobnie składnikiem tego pierwszego. Ale z drugiej strony jest też specyficzny.

Wyjaśnienie idiograficzne

Wyjaśnienie idiograficzne zmierza do wypracowania szczegółowych twierdzeń odnoszących się do badanego terenu i osób. Na podstawie wyjaśnień idiograficznych nie można formułować przewidywania co do przebiegu zjawisk edukacyjnych w skali populacji ani nawet w skali badanego miejsca, ponieważ zebrane dane są skontekstualizowane.

Wyjaśnienia nomotetyczne ujawniąą porządek statystyczny, charakteryzujący badaną populację.

Wyjaśnienia idtograficzne ujawniają porządek jednostkowy, charakteryzujący badane miejsce w ściśle określonym czasie (komeksń