DSC04375

28    RozdzUł 1. U podstaw badart nad edukacją

są przeplatane etapami diagnozy i oceny. I w za-sadzie od badań diagnostycznych i oceniających różni je jedynie fakt, że ich wykonawcy są jednocześnie pracownikami oświaty. Badania wykonują w trakcie codziennego działania.

Spróbujmy zrekapitulować dotychczasowe analizy. Na początku dowiedzieliśmy się o cechach poznania naukowego oraz dwóch tokach logicznych kierujących badaniami naukowymi. Potem skupiliśmy się na celach badań naukowych, uznając, że są nimi wyjaśnienia. Następnie, przyjmując za kryterium te cele, wyodrębniliśmy

dwie strategie badań nad edukacją: ilościową (kryterium wyjaśnienie nomotetyczne) i jakościową (kryterium wyjaśnienie idiograficzne). Wiemy już, jaką strategię stosujemy w zależności od typu wyjaśnienia, który chcemy uzyskać. Pozostając przy celach, a szczegółowiej, odnosząc się do wyjaśnień dotyczących teorii i praktyki, wyodrębniliśmy typy badań: badania teoretyczne i badania praktyczne oraz przyjrzeliśmy się ich wariantom: badaniom weryfikacyjnym, eksploracyjnym, diagnostycznym, oceniającym i badaniom w działaniu. Do strategii i typów badań będziemy wracali jeszcze wiele razy w różnych częściach podręcznika.

Jak widzimy, badania naukowe oferują wyjaśnienia, przy czym mogą one występować na różnych poziomach. Dotychczas zajmowaliśmy się wyjaśnieniami nomotetycznymi i idiograficznymi, potem wyjaśnieniami teoretycznymi i praktycznymi. jeśli jednak zajrzymy do wyjaśnień bardziej Koegótowych. to - jak już można się domyśleć ^do bardziej szczegółowych warian-~*”*lań naukowych. Warianty te są nazywane ^a^badań (Nowakowska. 1990; Brzeziński, ^Procedurami (Brzeziński. 1984. s. 60).

^llł'^,ub schematami (Konarzewski, 2000,s. 14).

Ponieważ terminy model, procedura i plan mają kilka znaczeń, najlepiej będzie się oprzeć na ostatniej wersji i mówić o schematach badań. Schemat organizuje czynności badawcze. Organizuje oczywiście z jakiegoś punktu widzenia. Ten punkt widzenia jest ukryty w celu badań, a ściślej w bardziej szczegółowych rodzajach wyjaśnień naukowych, jeśli za kryterium wyodrębnienia przyjmiemy wyjaśnienia nomotetyczne, to okaże się, że mogą one dotyczyć przyczyn badanych zjawisk (wyjaśnić - znaczy oszacować przyczynę zjawiska), wspólwystępowania zjawisk w obrębie populacji (wyjaśnić - znaczy oszacować korelację). Z tego punktu widzenia wyodrębnimy odpowiednio schemat eksperymentalny, schemat korelacyjny. jeśli natomiast za kryterium przyjmiemy wyjaśnienia idiograficzne, to okaże się, że mogą one dotyczyć grup ludzkich oraz jednostek. Tak więc wyodrębnimy schematy badań etnograficznych, studium przypadku i badań historycznych (por. Konarzewski, 2000, s. 14 i 84). Ten ostatni schemat ma związek z pierwszymi, ponieważ dotyczy grup ludzkich i jednostek z przeszłości. Należy go jednak wyodrębnić jako schemat samodzielny, ponieważ organizacja badania nie łączy się z nawiązywaniem interakcji z badanymi, lecz z wnioskowaniem na podstawie źródeł.

Przyjrzyjmy się wstępnie poszczególnym schematom. Schemat eksperymentalny w taki sposób organizuje czynności badawcze, aby można było oszacować związki przyczynowe pomiędzy zjawiskami. Z punktu widzenia możliwości wykorzystania wyników badań naukowych wyjaśnienie przyczynowe jest najbardziej pożądane. Schemat ten wykorzystała w swoich badaniach Ania. Jej zadaniem było tak postępować, aby oszacować przyczynę łamania reguł ustalonych przez grupę. Dlatego właśnie przydzieliła losowo badanych uczniów do dwóch grup, które różniły się

Schemat badania jest to wzór organizacji czynności badawczych, warunkujący uzyskanie pożądanych wyjaśnień