Zarys teorii literatury5

T    --------

rzywo), jak też wypracowanym przez niegb kształtem tego, co przedstawione w dziele (relacja: forma — treśćVPierwszy porządek określać będziemy jako styl dzieła literackiego, dedgi jako kompozycję dzieła¹.

3. STYL I KOMPOZYCJA UTWORU

Styl — w tym rozumieniu — obejmuje wszystkie relacje pomiędzy jednostkami językowymi w obrębie pojedynczej wypowiedzi literackiej. A więc — organizację brzmieniowa/zwłaszcza w utworach wierszowanych) : inśfrumentację i rytmizację; stosunki składniowo-intonacyine; zasób słownictwa i stosunki miedzy jego różnymi    ; układ-

wyższych jednostek stylistyr^nyrhj takich jak nar.rar.ja, dialog czyymono-log liryczny, oraz ich powiązania w ramach oaclrzędaej-efifeśei T

Natomiasf; kompozycja utworu t^> system stosunków zachodzących w obszarze tfeśełr-NTe wszystkie jednak elementy treści objęte są w równym stopniu 'działaniem kompozycji. Ogarnia ona przede wszystkim _vsferę fikcyjnego świata przedstawionego utworu,' poza jej ramami mogą natomiast znajdować się np. pewne autorskie przekonania ideowe wypowiedziane bezpośrednio, jak gdyby „obok” świata przedstawionego. Treść dzieła ma różne stany skupienia, może nie być jednakowo zorganizowana na całej swojej przestrzeni. To, co nazywam^ światem przedstawionym utworu, iest jej ośrodkiem, stanem najwyższego skupienia. Kompozycja sTanowi wykładnik hierarchicznego uporządkowania składników treści, oddziela w niej to, co związane i scalone, od tego, co rozproszone i swobodne. Spełnia ona na tym poziomie struktury dzieła rolę analogiczną do stylu ną poziomie, ^znaków językowych. I tu, i tam bowiem mamy do czynienia z pewnym układem elementów, który poddany został określonym zasadom konstrukcyjnym przyjętym przez pisarza.

Nie możemy jednak uważać, że zasady rządzące stylem utworu i zasady rządzące kompozycją są od siebie zupełnie niezależne. Porządek językowy dzieła to układ jednostek znaczących. Ustalając przyległość słów, zdań czy większych całości językowych, pisarz tworzy jakąś konstrukcję znaczeniową, w obrębie której sensy słów i ich zespołów sumują się, precyzują nawzajem, reinterpretują itd. Treść utworu, wraz

1

Szczegółowe omówienie tych kategorii znajdzie czytelnik w dalszych rozdziałach książki. Niniejszy rozdział ma za zadanie tylko wprowadzić i z grubsza usystematyzować główne pojęcia z zakresu struktury dzieła literackiego.