Zdjecie1270

T. Jałmużna, Twórczość literacka łródfam do historii wychowania 225

nic organizacyjne i programowe w reformie jędr/eje w jeżowskiej z 1932 roku. podział ten okazał się niekorzystny dla dzieci wiejskich. Szkoły I stopnia utraciły drożność w stosunku do szkół II i III stopnia, a ich absolwenci po 7 latach nauki nie mieli prawa wstępu do gimnazjum. W roku szkolnym 1935/36 szkoły 1 stopnia stanowiły 75% wszystkich szkół wiejskich i obejmowały około 52% ogółu uczniów i rodzin chłopskich, a spośród prawie miliona dzieci, które nie realizowały obowiązku szkolnego w omawianym roku, większość przypadała na dzieci wiejskie. Tę niepokojącą sytuację degradującą oświatę wiejską przedstawił J. Ostrowski w kolejnym reportażu Oczy w łachmanach. Zwrócił w nim także uwagę na złe warunki pracy nauczycieli.

Kwestie patologii społecznej i resocjalizacji podjął J. Ostrowski w utworze Obok tycia. Powieść o zawodowym kryminaliście, którego „przyzwoite" społeczeństwo spycha brutalnie poza nawias normalnego życia, spotkała się z pozytywną opinią krytyki. Podkreślano, że pojawił się rzetelny pisarz, którego cechuje zmysł obserwacji, wiedza psychologiczna i stylistyczny talent. Adam Grzy-mała-Siedlecki zwrócił uwagę na interesujący obraz głównego bohatera książki - Franciszka Maciążka.

Ten przestępca - pisał - ze wszystkimi instynktami klasycznego bourgeois, porządnicki, pedant, pracowity, ambitny, karierowicz bytu kryminalnego, żądny pierwszeństwa i rangi, organizator, człowiek osiadły - to właśnie uosobienie ładu i legalizmu, wtrącane raz po raz w środowisko wykolejeńców i murów więziennych, to jest pomysł na wskroś pierwszorzędny i przeprowadzony przez całą gamę uwydatnień, od humoryityki aż do tragizmu⁶.

Franciszek Maciążek wykoleił się z przyczyn środowiskowych i demograficznych. Od najmłodszych lat był sierotą. Po śmierci rodziców wychowywała go ciotka - prosta kobieta, obarczona pięciorgiem własnych dzieci i biedą. Właściwie bohater powieści został wychowany przez ulicę. Brak pozytywnych wzorów, brak właściwej atmosfery domu rodzinnego stały się przyczyną niedostosowania społecznego i następnie wykolejenia przestępczego.

Autor tej powieści wykazał się głęboką znajomością psychologii. Na przykładzie bohatera swej książki wskazał na zmiany zachodzące w jego psychice pod wpływem środowiska więźniów, funkcjonariuszy więziennych i ludzi, z którymi kontaktował się na wolności. Zwrócił uwagę na możliwości resocjalizacji. Franciszek Maciążek po wyjściu z więzienia chciał rozpocząć nowe życie; chciał żyć porządnie i uczciwie. Próbował różnych możliwości, aby tak się stało. Niestety, społeczeństwo odrzuciło go i zepchnęło po raz kolejny na drogę przestępstwa. Jest w zakończeniu książki dużo goryczy. Jerzy Ostrowski oskarża niesprawiedliwe

‘A. Graymaia-Siedłecki, Centralny Okręg Prsemysłowy, „Kurier Warszawski** 1938, nr 198. s. 72.