0179

164

MIESZKO" II STARY (ż ELŻBIETA).

III. 17.

Przekaz Długosza, jakoby Elżbieta (Gertruda) była córka Beli II. uchodzi w całej dotychczasowej historyografii za niewzruszony, atoli i on jest niewątpliwie błędny. Poparcia w jakiemkolwiek źródle wcze-śniejszem nie ma dlań nigdzie: jest on zatem tylko kombinacyą kronikarza; zobaczmy, o ile trafną. Bela II, syn ks. Almosa, urodził się ok. 1111 r., ożenił się ok. 1130 z Heleną, ks. serbską; pierworodnem ich dziecięciem był Gejza II¹), urodzony zatem nie wcześniej, jak ok. 1131; córka Beli nie mogła zatem przyjść wcześniej na świat, jak ok. r. 1132. Ponieważ Mieszko już z końcem roku 114-0 lub początkiem 114-1 zjawia się na wdecu łęczyckim wraz z żoną, a przeto małżeństwo jego jako podówczas rzeczywiście już istniejące uznać potrzeba, przeto dochodzimy do niemożliwego wniosku: że Mieszko żonaty był wtedy z dzieckiem 8—9 letniem. Kon-jektura Długosza o pochodzeniu Elżbiety (Gertrudy) upada tedy jako zgoła nieuzasadniona, i nasuwa się do rozstrzygnięcia pytanie, czyją też właściwie córką była Elżbieta? Ze nie mogła być córką Kolomana I, wynika stąd, że byłaby musiała się urodzić przed r. 1114, jeżeli nie o wiele wcześniej, istniałaby zatem zbytnia różnica wieku między nią a Mieszkiem; że nie była córką syna Kolomanowego, Stefana II, poświadczają wyraźnie źródła, stwierdzając, że Stefan II z powodu rozwiązłego życia nie miał żadnego potomstwa -’). Zresztą czas poślubienia Elżbiety ok. r. 1140 wskazuje, że żony Mieszka szukać musimy w najbliższej rodzinie panującego podówczas w Węgrzech króla, którym nie był Stefan, zmarły jeszcze r. 1131, ale Bela II, 1131—1141. A gdy się okazało, że żoną tą nie może być córka Beli, przeto pozostaje już jedno tylko przypuszczenie, że była nią siostra jego, a zatem córka ks. Almosa. Almos zmarł r. 1129 ^{1 2}), jakkolwiek zaś oślepiony został jeszcze r. 1113 (wraz z Belą II, podówczas dziecięciem), to jednak znalazłszy później schronienie i bezpieczny pobyt w cesarstwie wschodniem, mógł snadno stać się ojcem kilkorga jeszcze dzieci, zwłaszcza, że w roku śmierci nie miał więcej jak około 53 lat życia³). W r. 1122 z jedną córką Almosa żeni się Sobiesław I czeski, w r. 1132 z drugą, Jadwigą (spłodzoną więc już zapewne po oślepieniu) Albrecht austryacki^{4 5}); jeżeli przyjmiemy, że trzecia jego córka, Elżbieta, urodziła się na krótko przed jego śmiercią (1128), to w takim razie była ona rówieśniczką lub co najwięcej o kilka łat starszą od Mieszka. Zwroty: filia reyis TJnyarorum, użyte w przytoczonych poprzednio ustępach przez Ortlieba i Kadłubka, nie będą wprawdzie w takim razie odpowiadały ściśle rzeczywistości, gdyż Almos był tylko księciem a nigdy królem węgierskim, atoli gdy ślub przyszedł do skutku w chwili, kiedy brat Elżbiety Bela dzierżył w swem ręku królestwo Węgier, przeto zwroty te nie mogą budzić wątpliwości co do naszego wywodu.

Co do daty zaślubin jedynej pewnej podstawy dostarcza nam przytaczany już tylokrotnie ustęp z Ortlieba, z którego wynika, że Mieszko żonaty był już z końcem r. 1140 lub początkiem 1141. Zdaniem Małeckiego²) ślub odbył się r. 1136. Mniemanie to opiera się na zapiskach Rocz. Traski⁷) i Bocz. Małop.^s) pod tymże rokiem zamieszczonych, następującej treści: Boleslaus dat filiam reyis filio Unyaronim. Miało tu zajść, według mniemania Małeckiego, pomięszanie płci, t. j. roczniki zamiast mówić o ślubie syna Bolesława z córką króla (księcia) węgierskiego, podały błędną wiadomość o ślubie córki Bolesława z synem króla węgierskiego. Interpretaeya ta jest zbyt dowolna, tern bardziej, że zapiska z r. 1136 da się zupełnie dobrze wytłomaczyć w literakiem znaczeniu bez przypuszczeni o pomieszaniu płci (III. 20.). Nadto sprzeciwia się przyjęciu takiej interpretacyi przedewszystkiem wzgląd na wczesny bardzo wiek Mieszka, który w r. 1136 mógł mieć conajwięcej 10—11 lat życia; powtóre okoliczność, że starszy brat Mieszka, Kędzierzawy, ożeniony został dopiero r. 1137 (III. 16). Ze względu na młody wiek Mieszka sądziłbym, iż datę zaślubin jego należy, o ile możua, zbliżyć do r. 1140. Data 1138, którą podaje Wagilewicz⁹), jest tylko domysłem. Według Długosza¹⁰) ślub z Elżbietą (Gertrudą) odbył się dopiero 1153 r. Data ta odpada sama przez się wobec niewątpliwej wiadomości Ortlieba.

O śmierci Elżbiety tyle tylko powiedzieć można, że zmarła nie później jak r. 1154, w tym bowiem czasie drugie małżeństwo Mieszka z Eudoksyą było już dokonanem. Daty śmierci 1157 r., podanej przez Długosza¹¹),

1

1) Fess 1 er-K1 ein, Gesch. Ung. I. 241; Górski, Borys 8. 9. — 2) Por. Fess 1 er-K1 ein, Gesch. Ung. I. 229. 235.—

2

Wertner, Genealogio d. Prinzen Almos. Por. Jahresb. d. Geschichtswiss. XIII. 3. 230. — 4) Ibid. Jahresb. d. Geschichts-

3

wiss. XIII. 3. 230. — 5) Katona, Hist. crit. III. 4-63. Por. też niniejszą Genealogią III. 9. — fi) Testament Boi. Krzyw.. Przew.

4

nauk. i liter. 1876, 14- i u w. 1. — ') Mon. Pol. II. 832. — 8) Ibid. Ul. 152. 153. — 9) Geneal. 55. — 10) llist. Pol. II. 39. —

5

U) Ibid. II. 49.