Magazyn63501

731

LUDNOŚĆ

sce okoliczność ta zachodzi w stosunku do osób wyznania mojżeszowego: dość znaczna część małżeństw t. zw. rytualnych u żydów nie jest rejestrowana w urzędach stanu cywilnego i nie trafia do statystyki, inne są rejestrowane z mniejszem lub większem opóźnieniem, tak że nietylko liczba małżeństw objętych statystyką jest niekompletna, ale i wiek nowożeńców w chwili zawarcia małżeństwa według tablic statystycznych jest wyższy, aniżeli w rzeczywistości.

Liczby zawieranych małżeństw ulegają w ciągu roku silnym wahaniom sezonowym. Wahania te zależne są z jednej strony od przepisów religijnych, od panujących obyczajów, z drugiej — od warunków gospodarczych, zwłaszcza wśród ludności rolniczej. W krajach europejskich zmiany liczb z miesiąca na miesiąc najbardziej uwydatniają się wśród ludności prawosławnej. Są one bez porównania silniejsze, aniżeli wahania liczb urodzeń i zgonów. Między po-szczególnemi krajami występują zasadnicze różnice sezonowego przebiegu liczb małżeństw. W wielu krajach przebieg sezonowy zmienił się wydatnie w ciągu ostatnich lat kilkudziesięciu. (Ob. tabl. 30).

Liczby małżeństw ulegają również wahaniom w dłuższych okresach czasu, przyczem zaznacza się wyraźny związek z przebiegiem konjunktury gospodarczej. W okresach pomyślnej konjunktury współczynniki zawieranych małżeństw rosną, w okresach depresji spadają; zależność jest tak wyraźna, że wskaźnik zawieranych małżeństw może być uważany za jeden ze wskaźników przebiegu cyklu konjunkturalnego.

Zmiany liczb zawieranych małżeństw wywierają wpływ na zmiany liczb urodzeń. Intensywność tego wpływu jest ograniczona przez fakt, że urodzenia pochodzą nietylko z małżeństw świeżo zawartych, ale ze wszystkich małżeństw istniejących w danym okresie, w których małżonkowie jeszcze nie przekroczyli okresu rozrodczego. Należy jednak pamiętać, że zwiększenie liczby zawieranych małżeństw nietylko zwiększa liczbę małżeństw istniejących, ale powiększa wśród nich odsetek małżeństw niedawno zawartych, w których, jak wiemy, płodność jest większa. Odwrotnie, zmniejszenie liczby małżeństw zawieranych nietylko zmniejsza liczbę małżeństw istniejących, ale również zwiększa wśród nich odsetek małżeństw trwających od dłuższego czasu, a więc mniej płodnych. Wahania sezonowe małżeństw zawieranych mogą mieć pewien wpływ na sezonowy przebieg urodzeń.

Z punktu widzenia rozrodczości ważny jest wiek, w którym są zawierane małżeństwa. Dolna granica wieku jest zazwyczaj określona ustawowo — zwykle inaczej dla kobiet, inaczej dla mężczyzn. Ale tylko niewielka część małżeństw zawierana jest bezpośrednio po osiągnięciu tego wieku; obyczaj i warunki gospodarcze powodują nieraz znaczne odroczenie terminu zawarcia związku. Prowadzi to do skrócenia okresu, w ciągu którego zdolność rozrodcza może być wyzyskana w małżeństwie, inaczej — do zmniejszenia liczebności grupy, bezpośrednio biorącej udział w rozmnażaniu się społeczeństwa.

Stosunki panujące pod tym względem przedstawiono dla kilku krajów w tabl. 31. Tablica podaje wiek środkowy nowożeńców, t. j. taki wiek, przed którego osiągnięciem wstępuje w związki małżeńskie połowa nowożeńców, oraz odsetek małżeństw zawartych przed osiągnięciem 20, 25 i 30 lat życia, a więc zawartych w wieku bardzo młodym, młodym i względnie późniejszym. W małżeństwach zawartych przez kobiety w wieku powyżej 30 lat zdolność rozrodcza będzie wyzyskana tylko częściowo.

Jak wynika z tablicy, pomiędzy wymie-nionemi krajami istnieją bardzo duże różnice pod względem wieku, w którym są zawierane małżeństwa. Okazuje się przytem, że charakterystyczna struktura poszczególnych krajów utrzymuje się niemal bez zmian w ciągu kilkudziesięciu lat objętych statystyką; inaczej: zmiany, które zachodzą w czasie, są bez porównania mniejsze, aniżeli różnice istniejące pomiędzy poszczegól-nemi krajami. Tendencje zmian w czasie nie są jednolite. Jako rzecz pewną uznać należy, że niema ogólnej tendencji opóźniania się wieku w którym są zawierane małżeństwa; w wielu krajach raczej przeciwnie małżeństwa obecnie są zawierane wcześniej, aniżeli w okresie przedwojennym. Mężczyźni ze zrozumiałych względów wstępują w związki małżeńskie później, aniżeli kobiety.

Należy jednak zastrzec, że rozkład według v eku osób wstępujących w związki małżeńskie zależy także od rozkładu według wieku żyjących; rozkład ten może być w różnych społeczeństwach różny i może się zmieniać z biegiem czasu tak, iż liczby

•17