Magazyn6901

73

NIEMCY

która wyłącznie zbawia, to wola. Także w filozofji wola jest istotą świata. Specyficzne formy niemieckie to dynamizm i woluntaryzm, nie idealizm, który jest ogólny, grecki, francuski... — Wobec przewagi woli schodzi na drugi plan jasny rozum (die kla-re Ratio). Niemiec nie ma ani naturalnej, praktycznej mądrości światowej Anglika, ani jasnej rozumowości Francuza. Jego in-telektualizm jest nie tyle naturą, ile zdobyczą woli. Niemiec uważa jasność za płytkość, trzeźwość, dlatego popuszcza cugle swej fantazji, zwłaszcza tam, gdzie jego uczucie przemawia. Ta fantastyka charakteryzuje Niemca w poezji, sztuce, filozofji. Żaden inny naród nie wydał tylu fantastycznych, ale niezgodnych z rzeczywistością te-oryj. Myślenie niemieckie wydaje się cudzoziemcom może bogate i pełne fantazji, ale również nieuporządkowane, niejasne, zawiłe; brak w niem prostoty, jaką ma umysł racjonalny. — Niemcy starają się energją nadkom-pensować (wyrównać) słabości, które tkwią w rozplywającem się uczuciu i mekontrolo-wanem myśleniu. Ten przymus chce jednak Niemiec połączyć z wolnością; stąd pochodzą liczne formy, których obcy nie rozumie i które bierze za serwilizm. Dobrowolne podporządkowanie się było istotą niemieckiego feudalizmu, jak go przedstawiają Ha-gen do Bismarcka. Także niemiecki mili-taryzm nie jest — wedle Miillera-Freien-felsa — naturą, lecz nadkompensacją. Również w sztuce niemieccy artyści usiłują znaleźć prawa teoretyczne dla swej twórczości np. Durer, Goethe, Schiller, Wagner. W naukach i w filozofji często przesadne podkreślanie metody, systematyki, dokładności wypływa z dążności nadkompensacj i przeciw wrodzonej skłonności do fantastyki.

5. Działanie właściwej psychiki niemieckiej na poszczególnych polach kultury. Dziś coraz bardziej rozróżniają „kulturę niemiecką" od „kultury w Niemczech". Antyk, chrześcijaństwo i wiele innych uniwersalnych dóbr weszło do europejskiej kultury. Najważniej-szem jest pytanie, jaką formę swoistą przyjęła ta wspólna kultura w Niemczech, ponieważ kultura uniwersalistyczna występuje równocześnie w narodowej odrębności. — Niemcy zetknęli się z najsilniejszą narodową, potem międzynarodową kulturą ówczesną, z kulturą Rzymu, która tysiąc lat panowała w Niemczech. Dopiero powoli budziła się odrębność niemiecka na różnych polach, dochodząc do własnych form kulturalnych. — Germanie, zwłaszcza Niemcy są indywidualni. Stąd odrębność, ale również ciasnota, chęć oryginalności, dziwactwa. W polityce występuje to jako partykularyzm, co doprowadziło do politycznego rozbicia, ale kulturalnie do rozwinięcia pełnego państewek i miast. W sztuce widać to w zróżniczkowaniu poszczególnych osobistości, które trudno odnieść do pewnych szkół czy prądów. W religji charakterystyczny dla Niemców luteranizm oddaje religijną odpowiedzialność nie Kościołowi czy duchownemu, lecz jednostce. W języku widać indywidualizm w dialektach i swobodzie języka wobec np. regularności francuskiej. W filozofji obraz świata jest daleko silniej zindywidualizowany: Kant włożył do duszy jednostki moralną odpowiedzialność jako autonomję, Fichte wyobraża sobie wszechświat jako „ja". Nietzsche uważa indywidualność za sens procesu światowego. — Indywidualizacja kultury niemieckiej prowadzi do pewnego wielorozszczepienia (Vielspal-łigkeit — wielodzielność). Mała jednolitość i zwartość występuje już w poszczególnych charakterach, przez co obcy krytykują to jako sprzeczność, niejasność, niekonsekwencję, ale Niemiec sam odczuwa to jako swoje bogactwo, szerokie horyzonty, wielostronność. Wybitne osobistości jak Leibniz, Goethe, bracia Humboldt ze swoją olbrzymią sferą zainteresowań są wyraźnie niemieccy. Ale ta sama właściwość, która u wielkich osobistości prowadzi do uniwersalizmu, występuje u mniejszych jako specjalizacja, jednostronność. Ta wielostronność przyczyniła się do przyjęcia obcych elementów kulturalnych; właściwością kultury niemieckiej jest wrażliwość jej na obce elementy kulturalne (polifonja niemieckiej kultury). — Z tern wielorozszczepieniem łączy się odrębna zdolność rozwoju, która objawia się jako zmienność form kulturalnych. Istotnym czynnikiem w niemieckiej sztuce i filozofji jest czas. „Niemiec nie jest, lecz staje się" („Der Deutsche ist nicht, er ivird“), mówi Nietzsche. Stąd zainteresowanie kwestjami pedagogicznemi, zjawiskami rozwojowemi w naturze, historji, wszech-świecie. Człowiek, świat, Bóg — to nie byt, lecz rozwój. — Ta zdolność przemiany jest również powodem, że obcy mówią o braku formy (Formlosigkeit) u Niemców. Forma niemiecka, inna niż klasyczna, jest dyna-