Magazyn67401

360

POLITYCZNE DOKTRYNY

systemu wyborczego. Będąc liberałem, w przeciwieństwie do Bentham’a był zwolennikiem interwencji państwa w sprawach społecznych, miał też sympatję do reform 1848 we Francji. Angielscy pisarze polityczni w czasach ostatnich zajęli się więcej analizą współczesnych konstytucyj i zagadnień z niemi związanych, niż czystą teorją. Przedstawicielem tego kierunku jest dyplomata i uczony Bryce, którego kapitalna praca o ustroju St. Zjedn. Ameryki przedstawia wielką wartość.

9. Niemiecka literatura polityczna. Polityczne życie Niemiec przez czas długi nie tworzyło gruntu przyjaznego dla powstania literatury jego dotyczącej. Przyczyniło się do tego rozbicie Niemiec na różne państwa, co pociągnęło za sobą przewagę interesów partykularnych, brak rozmachu w życiu poli-tycznem. Dopiero pod koniec wieku XVII powstają traktaty polityczne, zresztą podrzędne pod względem naukowym. Ani P u-fendorf (1632—1694), który był wybitnym historykiem, ani Thomasius (t655—1728) nie wypowiedzieli myśli oryginalnych i twórczych. Pierwszy z nich usystematyzował jedynie teorje prawa naturalnego i doszedł do wniosku, że ponieważ poprzedza ono prawo pozytywne, więc to powinno uznawać jego wyższość. Drugi zajął się ścisłem odgraniczeniem etyki od prawa. Trzeci za punkt wyjścia swych wywodów' brał etykę i prawo z niej tylko wyprowadzał. W pismach ich napróżno szukalibyśmy jakiejś głębokiej analizy zagadnień polityki, albo nawet poszczególnych bystrych spostrzeżeń w jej dziedzinie. Uwagi te stosować można w stopniu znacznym i do słynnego Kanta (1724—1804). Uległ on dużemu wpływowi Rousseau, przyjął teorję umowy społecznej, ale nie w znaczeniu hi-storycznem, lecz jako środek pomocniczy dla filozoficznego pojmowania państwa. Od Montesąuieu wziął teorję podziału władz, ale zaplątał się w praktycznych, wyciągniętych z niej wywodach, twierdząc naprzy-kład, że w demokracji jest on niemożliwy do osiągnięcia. Występował z zawiłym wywodem przeciwko twierdzeniom tych pisarzy politycznych, którzy uznawali prawo buntu i jx>wstania przeciwko władzy zdobytej nielegalnie i uciskającej obywateli. Zalecał wobec niej bezwzględne posłuszeństwo, a w razach wyjątkowych opór bierny. Arystokrację i monarchję stawiał wyżej od demokracji. Wszystkie te wywody połączone były z wznioslemi zasadami moralności abstrakcyjnej. Humboldt Wilhelm reprezentował w końcu XVIII i w początkach XIX w. kierunek skrajnie liberalny i doktrynerski w tern znaczeniu, że ograniczał niezmiernie rolę państwa, wyznaczając mu tylko pieczę o utrzymanie zewnętrznego i wewnętrznego bezpieczeństwa, wszelką zaś jego interwencję w dziedzinie podniesienia dobrobytu obywateli, pomocy warstwom ekonomicznie słabym, hygjeny — bezwzględnie odrzucał, wychodząc z tego założenia, że obywatele sami wiedzą najlepiej, czego im potrzeba, a że mieszanie się państwa do tych spraw osłabia ich energję i inicjatywę. Humboldt przedstawia ten typ liberała o ciasnych poglądach, który wierzy, że wszystko się samo przez się ułoży, dzięki samorzutnej działalności nieskrępowanych niczem jednostek. Fichte Johann G o 11 1 i e b (1762—1814) był filozof em-metafizykiem i należał do kierunku ideali-styczno-podmiotowego. W dziedzinie politycznej odgrywał wielką rolę, jako patrjota niemiecki i jego „Mowy do narodu niemieckiego" wywarły ogromny wpływ. Teoretycznie wychodził z tego założenia, że ludzie tworząc państwo posiadające władzę zwierzchnią, nie utracili bynajmniej wolności, gdyż ono właśnie chroniło jednostkę od zamachów i gwałtów, zagrażających im od innych jednostek. Państwu wyznaczał dużą rolę i uznawał jego interwencję w dziedzinie socjalnej, to też uważany jest za jednego z twórców socjalizmu państwowego w Niemczech.

Hegel Georg Wilhelm (1770— 1831) jako filozof zdobył przez czas pewien panowanie nad umysłami w tej dziedzinie, a poczęści naukowej; w przeciwstawieniu do Fichtego reprezentuje on idealizm przedmiotowy, zarazem uważać go należy za pan-teistę. Podstawową ideą jego jest twierdzenie o tożsamości myślenia i bytu. Według niego, każda myśl w swym rozwoju prowadzi do innej myśli, będącej jego zaprzeczeniem, jak również każda rzecz wiąże się z inną, będącą jej przeciwieństwem. Po tych sprzecznościach — następuje ich wyrównanie w myśli wyższej i w innych rzeczach. Mamy więc tu tezę, antytezę i syntezę. Rozważanie to posuwa się dalej w ten sam sposób, przy rozważaniu rozmaitych zagadnień. Przy pomocy tej metody Hegel