page0128

Pajęczaki Stawoodwłokowe: Sołpugi. Niedźwiadki. 91

części (żuwki) i głaszczek, które sterczą z przodu głowy, niby krótkie rożki albo nogi; niekiedy głaszczki te kończą się również szponem lub kleszczami Znaczna liczba pająków posiada gruczoły przędne, których lepka wydzielina tężeje na powietrzu w nici pajęczyny. Jako narząd oddychania służą dychawki; niektóre pająki nie mają wcale osobnych narządów oddychania.

Z bardzo małemi wyjątkami pajęcza

ki są jajorodne i rozwijają się bez przeobrażeń. Samice bardzo często opiekują się jajami i młodemi. Mieszkają przeważnie na lądzie; naogół są drapieżne, zdobycz zabijają jadem, a potem wysysają; niektóre pasorzytne. 4000 gatunków, z nich u nas kilkaset.

Gromadę tę dzielimy na 2 podgro-mady: 1) Stawoodwłokowe (Arthroga-stra) i 2) Lityńce (Sphaerogastra).

1 PODGROMADA.

Stawoodwłokowe cz. Przegubnie (Arthrogastra).

Odwłok wydłużony, obrączkowany, nie oddzielony przewężeniem od tułogłowia; szczękoroża zwykle kleszczowate; gruczoły przędne tylko u niektórych. Wyłącznie lądowe; tu należą największe gatunki; dużo jadowitych. Ogółem 600 gatunków, rozmieszczonych w 5 rzędach, z nich ważniejsze:

1 Rząd. Sołpugi (Galeodea s. Solifugae).

Ciało wyraźnie obrączkowane: głowa wolna, tułów z 3 obrączek, odwłok z 9—10; na głowie kleszczowate szczękoroża, para szczęk dolnych z nogo watę mi głaszczkami i 1 para nóg, nieco krótszych od głaszczek; na tułowiu 3 pary nóg tak, że razem zwierzę ma 5 par nóg do chodzenia.

Zamieszkują kraje gorące (stepy i pustynie); drapieżne, jadowite; ukłucie może być niebezpieczne nawet dla ludzi; 50 gatunków.

Tab. 28 fig. 3. Sołpuga pospolita

(Galeodes araneoides), dość duża (dł. do 50 mm), kosmata. Rosja płd.; siedzi w szczelinach i dziurach w ziemi; poluje za dnia na owady.

2 Rząd. Niedźwiadki (Scorpionea).

Duże, o tułogłowiu tarczowatem, nie podzielonem na obrączki; odwłok obrączkowany z 2 części: szerokiego przedod-włoka i wąskiego zaodwłoka, zakończonego kolcem jadowym. Szczękoroża małe, kleszczowate; głaszczki szczękowe długie, z potężnemi kleszczami; 4 pary nóg pazurowych. Żyworodne.

Zamieszkują kraje ciepłe i gorące; drapieżne, jadowite; większe gatunki (dług.

do 15 cm) bywają niebezpieczne dla ludzi; 200 gutunków, z nich w Europie płd. 13, u nas niema ich wcale.

Tab. 28 fig. 4. Niedźwiadek włoski (Buthus occitanus), dość duży (dł. do 85 mm). Włochy, Grecja i inne kraje nadśródziemnomorskie; poluje nocami na owady i pająki. Dla ludzi ukłucie dotkliwe, ale nie śmiertelne.