page0129

115

dokładne przyswojenie sobie materyału naukowego. Ostatecznie zebrany materyał rozbiera się i porządkuje według pewnych określonych norm. Tu rozróżnia duch znamiona, jakie wszystkie rzeczy tego samego gatunku mają, a bez których nie mogłyby tu wcale należeć i takie, jakie tylko pojedyncze rodzaje posiadają, — istotne i nieistotne znamiona — refleksya. — Przez wydzielenie istotnych znamion i przez ich jednolite połączenie (abstrakcya) otrzymujemy pojęcie. Jeżeli ono’ jest rezultatem badającego i porównawczego myślenia, zowiemy je logicznem pojęciem; jeżeli zaś powstaje przez więcej nieświadomą czynność ducha, wtedy zowie się fizycznem pojęciem, temu najczęściej brakuje całkowitej dokładności, jest jednak ważnym stopniem wstępnym do logicznego pojęcia.

Kształcenie władzy pojęcia jest bardzo wielkiego znaczenia nietylko dla kształcenia rozumu, ale także i innych władz duszy, gdyż jej działalność zaprzęga wszystkie do współudziału i je ćwiczy; lecz jest także i bardzo potrzebną, gdyż tylko na podstawie jasnych i wyraźnych pojęć powstają trafne sądy i wnioski i tworzy się rzetelna wiedza. Kto jest uzdolnionym do rozróżniania w rzeczach cech istotnych od nieistotnych, ten nie tak łatwo popadnie w niebezpieczeństwo, aby był zwiedzionym. Forma nie może go wprowadzić w błąd; tak zwane »frazesy*, które już tak wiele złego sprawiły, a nie-myślące pospólstwo tak łatwo omamiają, odbijają się od niego bezskutecznie. Kształcenie władzy pojęcia jest więc także w religijno-moralnym i socyalnym kierunku ważne.

Tu trzeba mieć na oku następujące zasady:

a) Zaczynaj we wszystkiem o ile możności od poglądu rzeczy i każ dzieciom samym tworzyć pojęcia według treści i zakresu. Gdy dziecko zebrało sobie bogaty zapas poglądów, wtedy każ mu zestawiać znamiona rzeczy, porównywać, wspólne oddzielać od rozróżniających i tak tworzyć pojęcie. To ćwiczenie jest znakomitem zaostrzaniem rozumu i wyśmienitym środkiem intelektualnego kształcenia, osobliwie wtedy, kiedy przedmioty są dobrze dobrane.

(3) Każdej rzeczy daj właściwą nazwę; słowo jest formą pojęcia. Ściśle rzecz oddające wyrazy są rezultatem i źródłem jasnego myślenia. Nie toleruj nigdy wielu i niemających znaczenia słów, które często mają pokrywać brak treści.

http://rcin.org.pl