page0130

T 24 SZKOŁA JOŃSKA.

ciągłego uczenia się (■jcoXu|Aa3'{r)), nie dochodzi się do prawdy, dlatego obrał sobie inną, więcćj odpowiadająca jego samotnćj naturze, drogę wewnętrznej refleksyi. Widząc, że poprzednicy jego zajmowali sie badaniem natury, powiedział sobie: rzucam przyrodę i zwracam się do samego siebie. Wtedy najbardziej boskiem wydało się jemu zdanie, wyryte na delfickiej świątyni: »znaj siebie samego«, a często mawiał: ja tylko siebie szukałem ¹). Nie zdawał sobie sprawy, że takie szukanie siebie, nie było prawdziwem badaniem duszy, nie było celem wzniosłym, który sobie później wytknął Sokrates. Z przechwałką, obcą wielkiemu Ateńczykowi, dodawał: »kto miłośnikiem jest prawdy, niech idzie za moim przykładem, niech pozna siebie, a będzie miał rozum* ²).

Jakiż rezultat znalazł on u końca tej nowo obranej drogi ? do jakiej prawdy doszedł za pomocą refleksyi zwróconej wewnątrz siebie, a oderwanej od świata zewnętrznego ? Porzuciwszy wszystko, w co zwykle ludzie wierzą, zwątpiwszy o wiarogodności zmysłowych wrażeń i świadectw świata zewnętrznego, przekonał się He-raklit, że nic nie istnieje trwałym bytem, że nic rzeczywiście nie jest, bo w świecie wszystko się rozpływa, wszystko idzie, a nic nie pozostaje. Tak Platon streścił główną myśl jego filozofii³). Możemy o każdćj rzeczy równem prawem powiedzieć, że jest i nie jest, bo nawet do tćj samći rzeki nie można wstąpić dwa razy; ciągle nowa woda przepływa⁴). Tćj samćj rzeczy nie można się dwa razy dotknąć, bo zanim się obrócisz, zmieni się i przejdzie w formę nową⁵). Tak w świecie wszystko się zmienia, a co ludzie uważają za byt trwały, jest dla mędrca wiecznem mijaniem, rozpływaniem. Wszystko przechodzi a nic nie zostaje.

Z pojęciem rozpływania się łączy Ileraklit często obraz rzeki; drugi to czynnik w jego systemie. Wyobrażał sobie, że wszechświat

’) Plut. adv. Colot. 20. Mullach’a frgm. 84.

²)    Stob. serm. V. 119.

³)    Theaet. p. 160: olov (>tvpaz<x KWeiGfrat rd nrtpta. Cratyl. p. 402: ozt ndvzcx, yt»fjeZ y.ai ovóiv utvet. Uczniów Heraklita nazywa Platon żartobliwie: rovę yiorzuc. Theaet. p. 181.

⁴) Arist. Met. IV. 5. p. 1010: if/ę r<i> hvt<~> notnun7 oi’x tGnv tfifłrjpm Por. Piat. Grat. p. 402. Kleanthes u Euseb. praep. evang. XV. 20: norctfioiGi toiCep cci zoiGtr tufiaiv»i'Gf.v tTtyn xrti i'zr(in vóaXa t7Ti<j{>ei.

⁵)    Plut. de ti apud Delph. 18.

http://rcin.org.pl